Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.03.1998, Síða 27

vrrt Æk \'' t 3 Aíh, ■ a i a IMBb _ K “ / mmmWl \ t ’-C ' I \ 19» s [/
Framkvæmdastjórn og framkvæmdastjóri ÖBÍ.
tryggingakerfi í dreifbýli þróunar-
landa heimsins.
I Grágás eru merkilegar heimildir
um framfærsluskyldu ættarinnar í
íslenska samfélaginu. Með tilkomu
hreppaskipulags verður þetta skylda
hreppsfélagsins. Stuðningur ættar-
innar byggður á venjum og trúar-
brögðum er vissulega þáttur sem við-
heldur bændasamfélaginu.
En ekki er nærri því alltaf um það
að ræða að dreifbýlissamfélög eigi
landið sem þau búa á, fjöldi fólks
vinnur launavinnu á stómm óðulum
eða í námum. Bændur eru undirorpnir
uppskerubresti og styttri meðalævi
sem einkennir þróunarríki. Sveiflu-
kenndar tekjur slíkra samfélaga valda
iðulega miklum hörmungum og
stuðningur við sjúka og aldraða er
þess vegna ekki ofarlega á blaði.
ó tilkoma iðnvæðingar kalli á
þörf fyrir félagslegar tryggingar
vegna þess að stórfjölskyldan gerir
það ekki lengur er það ekki eina
ástæðan fyrir þróun þessa fyrir-
komulags. Tvö af þrem fyrstu ríkjum
sem komu á ellitryggingakerfi Dan-
mörk 1891 og Nýja Sjáland 1898
(þriðja ríkið var Þýskaland 1889 en
þar var verkalýðshreyfingin sterk)
voru í meginatriðum akuryrkjuríki.
Markmið Dana var að draga úr fátækt
í sveitum en beindist ekki sérstaklega
að þéttbýli. Hér má nefna að í Kanada
var skyldusjúkratryggingu fyrst kom-
ið á í Saskatchewan 1962 sem var
landbúnaðarhérað. Þessi dæmi sýna
að orsakaþættir félagslegra trygginga
eru margir. Ennfremur er þróun slíks
kerfis háð efnahagsstigi þeirra hópa
sem kerfið á að ná til og stjórnun-
argetu samfélagsins til að reka slíkt
kerfi. Auðvitað er það þannig að því
betur stæð sem ríki verða því viljugra
er samfélagið til að beina neyslu að
tryggingum bæði með lögbundnum
sparnaði og skattlagningu.
Félagsleg tryggingakerfi er nú að
finna í 58% rrkja heims eða í 140 ríkj-
um af um 240. Flest þeirra eru með
tryggingavernd sem tengist vinnu-
slysum og öldruðum. Rúmur þriðj-
ungur ríkja heims hefur sjúkratrygg-
ingakerfi, tæplega þriðjungur hefur
fjölskyldustyrktarkerfi. Atvinnu-
leysistryggingar finnast í 17% ríkja
heims eða 40 ríkjum.
Gagnrýni
ví er haldið fram að lítill hag-
vöxtur iðnvæddra ríkja síðan
1973 sé að hluta til vegna mikilla
útgjalda til tryggingakerfis. Rökin eru
þrenns konar. I fyrsta lagi er sagt að
háar atvinnuleysisbætur dragi úr vilja
til að stunda launavinnu. I öðru lagi
valdi neikvæð afstaða til greiðslu
skatta, vaxandi undanskoti frá skatt-
lagningu, skattgreiðslur stuðli að því
að launakröfur aukist og vaxandi halla
á ríkisrekstri. I þriðja lagi er sagt að
vegna þess að réttur til trygginga-
verndar sé til staðar dragi úr sparnaði
fólks og það minnki fjárfestingar og
hamli þannig hagvexti. Þessar ástæður
eru sagðar hafa ekki aðeins stuðlað
að eða séu jafnvel ástæða lítils hag-
vaxtar heldur einnig því að atvinnu-
leysi hafi vaxið mjög.
Þegar ofangreind rök eru skoðuð
benda rannsóknir ekki til þess að fólk
taki bætur fram yfir launaða vinnu en
vissulega vilja menn bætur fremur en
illa launuð störf. Jafnframt liggur fyrir
að andstaða við skatttöku af launatekj-
um er jafnt fyrir hendi hvort sem um
er að ræða opinber tryggingabótakerfi
eða ekki. Þar sem opinber trygginga-
kerfi eru lítt eða ekki til staðar eru
launakröfur síst minni en í þeim ríkj-
um sem hafa byggt upp víðfeðma
opinbera tryggingavernd. Astæða
þessa getur fullt eins verið sú að
tryggingavernd sem keypt er af einka-
fyrirtækjum tekur til sín stærri hluta
af tekjum fólks heldur en þar sem
þessari vernd er að mestu haldið uppi
með skattlagningu. Þau rök að trygg-
ingavemd dragi úr sparnaði eru ekki
sannfærandi, í mörgum ríkjum þar
sem dregið er af launum til trygginga-
verndar síðar á ævinni, hefur átt sér
stað mikill vöxtur margskonar spam-
aðarleiða. Fjárfestingar takmarkast
einungis af ábatasömum fjárfestinga-
kostum en ekki vegna þess að ekki sé
um spamað að ræða. Einnig er auðvelt
fyrir ríkisvaldið að útvega fjármagn
sem nýta má til fjárfestinga.
s
Aað afnema tryggingabætur og
innleiða neikvæðan tekjuskatt?
Þetta þýðir að persónuafsláttur yrði
greiddur út ef hann er ekki notaður.
Fylgjendur þessarar hugmyndar segja
sem svo að þegar þjóðfélög verði rík-
ari geti vaxandi hluti þjóðarinnar
stuðst við tryggingavernd sem fólk
kaupir hjá einkaaðilum og þá sé hægt
að veita lágtekjuhópum, barnafjöl-
skyldum, fötluðum og eignalausum
öldruðum ríkulegri stuðning og þungi
tryggingakerfis í útgjöldum ríkisins
mundi minnka.
Nú er það svo að tryggingabóta-
kerfið hér á landi er að stærstum hluta
nú þegar tekjutengt, svo mjög að það
sem nefnt er jaðaráhrif (skerðing
kiónu fyrir krónu, fyrir hverja krónu
sem menn afla sér lækka trygginga-
bætur sem því nemur) hefur truflandi
áhrif, og sparnaður sem ætlaður er
með þessu fyrirkomulagi er enginn.
Það er einnig þýðingarmikið að það
er engan veginn ljóst að þeir sem
standa efnahagslega betur séu viljugir
til að samþykkja nokkuð annað en
þeir sjálfir njóti tryggingaverndar (í
víðum skilningi, slysa- og sjúkra o.fl.)
enda hafi þeir greitt fyrir með sköttum
FRÉTTABRÉF ÖRYRKJABANDALAGSINS
27