Bændablaðið - 20.05.2020, Side 50

Bændablaðið | Miðvikudagur 20. maí 202050
Allt frá árinu 2003 hefur
Landssamband kúabænda stað-
ið fyrir því að taka saman upp-
lýsingar um fjósgerðir á Íslandi
og þróun þeirra ásamt ýmsum
öðrum gagnlegum upplýsing-
um. Þetta hefur verið gert u.þ.b.
annað hvert ár og nú liggur fyrir
níunda skýrslan og tekur hún til
árabilsins 2017-2019.
Margt afar áhugavert kemur
fram í þessari skýrslu og m.a. að
í fyrsta skipti þá eru básafjós með
rörmjaltakerfi ekki lengur algeng­
asta fjósgerðin á Íslandi en mjalta­
þjónafjósin hafa nú tekið forustuna
í þessum efnum. Fullyrða má að
ekkert annað land í heiminum hafi
jafn hátt hlutfall mjaltaþjónafjósa
af heildarfjölda fjósa.
542 fjós í framleiðslu
Í skýrslunni kemur fram að í árs­
lok 2019 voru 542 fjós í mjólkur­
framleiðslu á Íslandi en haustið
2009 voru þau 685 og hefur fjósum
því fækkað um 143 á síðasta áratug
eða um 21%. Þessi þróun er mjög
svipuð því sem verið hefur hér á
landi síðustu tvo áratugina.
Ef litið er til þróunarinnar síð­
ustu tvö ár þá hefur fjósum hér
á landi fækkað um 31 eða 5,4%.
Þessi þróun hér á landi er afar áþekk
þeirri þróun sem á sér stað um alla
Evrópu, þar sem fjósum hefur verið
að fækka um 4­8% á ári. Þrátt fyrir
fækkun fjósa á hverju ári bæði á
Íslandi og í Evrópu hefur heildar
mjólkurframleiðslan aukist jafnt og
þétt enda hafa eigendur þeirra fjósa
sem eftir standa stækkað þau.
73% kúnna í lausagöngu
Undanfarna áratugi hafa orðið
gríðarlega miklar breytingar á
húsvist íslenskra mjólkurkúa og
ekki eru nema rétt um 20 ár síðan
nærri öll fjós landsins voru básafjós
af einhverri gerð og kýrnar því
bundnar á bása en þetta er gjörbreytt
í dag.
Af þeim 542 fjósum sem voru í
framleiðslu í árslok 2019 þá voru
58,1% þeirra lausagöngufjós. Þetta
hlutfall gefur þó ekki alveg rétta
mynd af stöðu aðbúnaðar kúa á
Íslandi því ef litið er til stærðar
fjósanna þá eru lausagöngufjósin
með mun fleiri kýr að jafnaði. Í árs­
lok 2019 voru þannig 73,3% allra
kúa á landinu í lausagöngufjósum
en fyrir fjórum árum var þetta hlut­
fall 60,3% svo breytingin er ansi
hröð og ef hún heldur svona áfram
verða nánast allar kýr landsins í
lausagöngu eftir 7 ár.
Á meðfylgjandi mynd hér að
ofan má sjá hvernig þróun fjós­
gerða hefur verið síðustu áratugi.
Eins og sjá má gengu breytingarnar
nokkuð hratt fyrir sig fram undir
hrun en svo hægði verulega á þró­
uninni, sem hefur svo aftur tekið
mikinn kipp síðustu árin.
Mjaltaþjónafjós algengust
Í skýrslunni er fjósgerðum skipt upp
í tvo yfirflokka og samtals fimm
undirflokka þar sem yfirflokkarnir
eru annars vegar básafjós og hins
vegar lausagöngufjós. Undirflokkar
þessara tveggja megin fjósgerða taka
svo mið af þeirri mjaltatækni sem er
í notkun í fjósunum.
Niðurstöðurnar má sjá í töflu
1, en þar kemur fram að frá árinu
2009 hefur básafjósum fækkað
verulega eða úr 446 í 227 eða
um 49%. Á sama tíma tíma hefur
lausagöngufjósum fjölgað úr 238 í
315 sem er rúmlega 32% aukning
á liðnum áratug. Þá koma fram í
þessari skýrslu þau tíðindi, eins og
hér að framan hefur verið nefnt,
að básafjós með rörmjaltakerfi
eru ekki lengur algengasta
fjósgerðin á landinu en þau voru
um áramótin 182 en á sama tíma
voru mjaltaþjónafjósin orðin 216.
Gengur þannig eftir þróun sem
hefur verið fyrirsjáanleg all lengi
og þessum skiptum á algengustu
fjósgerð landsins var einmitt spáð í
skýrslu Landssambands kúabænda
fyrir tveimur árum. Þá er afar
fróðlegt að sjá að enn eru þrjú fjós
hér á landi sem nota vélfötur til
mjalta.
Veigamesta breytingin á síðustu
10 árum er auðvitað mikill fram­
gangur fjósa með mjaltaþjóna. Á
þeim tíma hefur fjósum á Íslandi
fækkað um 143 fjós en á sama tíma
hefur mjaltaþjónafjósum fjölgað
um 121.
Meðalnyt mjaltaþjónafjósa
langhæst
Þegar skoðað er samhengi afurða,
samkvæmt skýrsluhaldi RML,
og fjósgerða kemur ekki á óvart
að fjós með mjaltaþjónum eru
langafurðahæst á landinu og er það í
samræmi við uppgjör fyrri ára. Tekið
skal fram að við þessa útreikninga
er alltaf notað uppgjör allra búa í
árslok uppgjörsársins, óháð því
hvort þau hafi skipt um mjaltatækni
á árinu eða ekki. Þá koma sum bú
ekki til uppgjörs vegna vanskila á
skýrslum eða annarra óvssuþátta.
Þessi reikniaðferð ber auðvitað
með sér ákveðna skekkju og skal
því tekið með fyrirvara enda má
t.d. ætla að meðalafurðir ættu að
vera hærri á búum sem skiptu úr
hefðbundinni mjaltatækni á árinu
og yfir í mjaltaþjónatækni vegna
tíðari mjalta.
Þrátt fyrir þessa annmarka er,
eins og áður segir, heildarmeðaltal
mjaltaþjónabúa landsins hæst en
vegið meðaltal þeirra var 6.710 kg
mjólkur að jafnaði á hverja árskú
á nýliðnu ári. Næstafurðahæstu
búin voru svo lausagöngfjós án
mjaltaþjóna með 6.131 kg. Þá voru
meðalafurðir kúa í básafjósum með
mjaltabása 5.961 kg og lægstar
meðalafurðir eru að jafnaði í
básafjósum með rörmjaltakerfi eða
5.619 kg. Hver meðalkýr er því að
skila af sér rúmlega einu tonni meira
af mjólk sé hún í mjaltaþjónafjósi
í stað þess að vera
í básafjósi með
r ö r m j a l t a k e r f i .
Þessi gríðarlega
mikli munur getur
skýrst af mörgum
þáttum og sýna
fyrri athuganir hér
á landi að t.d. tíðari
mjaltir mjaltaþjóna
skýra í kringum
helminginn af meðal
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Garð- og skógarplöntur
eru fjölbreyttur hópur
plantna sem lands-
menn nota til að prýða
garða, opin svæði og
lóðir við stofnanir og
fyrirtæki, sem og trjá-
plönturnar sem not-
aðar eru til að rækta
skóga framtíðar.
Til að ná árangri
í framleiðslu þessara
tegunda þarf sérþekk­
ingu sem ekki er á færi
leikmanna og fram­
leiðslan gerir auk þess sérstakar
kröfur um ræktunaraðstöðu og
tækni. Ræktun þessa fjölbreytta
gróðurs er kennd á námsleið
um garð­ og skógarplöntufram­
leiðslu á Garðyrkjuskóla LBHÍ á
Reykjum í Ölfusi. Þar starfa sér­
fræðingar með áratuga reynslu af
framleiðslu og notkun þeirra.
Fjölbreytt og skemmtilegt nám
Á námsleiðinni Garð­ og
skógarplöntuframleiðsla eru
kennd grunnfög garðyrkjunnar,
til að mynda grasafræði, plöntu­
lífeðlisfræði, almenn ylræktun
og jarðvegs­ og áburðarfræði, en
einnig sérfög í framleiðslu garð­
og skógarplantna. Sérstaklega er
kennd plöntuþekking og fram­
leiðsluferli hinna ýmsu tegunda.
Áherslur í námi á Reykjum
tengjast umhverfisvernd og sjálf­
bærni og er þar m.a. stuðst við
gildi heimsmarkmiða Sameinuðu
þjóðanna og tekið mið af sér­
stöðu Íslands varðandi gróður­
far, verndun náttúrugæða og
möguleika í vali á hinum ýmsu
tegundum. Vistfræði er kynnt
og einnig markaðsfræði og
skipulag og stofnun garðyrkju­
stöðva. Sérstakur áfangi um
ræktun ávaxtatrjáa er kenndur og
sömuleiðis torf­ og grjóthleðslur,
trjáklippingar og trjáfellingar.
Útskrifaðir nemar hafa fengið
góða innsýn í skógrækt, land­
notkun, verndun lífríkis og garð­
yrkju í sátt við umhverfið.
Starfsvettvangur víða í
samfélaginu
Námið á Reykjum er blanda bók­
náms og verknáms. Bóknámið
skiptist í 4 annir en verknám
fer fram á viðurkenndum verk­
námsstöðum. Starfsvettvangur
útskrifaðra nemenda er garð­ og
skógarplöntustöðvar, plöntu­
ræktun, sala og ráðgjöf til við­
skiptavina auk þess að aðstoða við
tilraunir og rannsóknir. Fjarnám
er í boði á þessari námsbraut. Þá
tekur námið að jafnaði 8 annir,
auk verknáms.
Útskrifaðir nemar eru eft­
irsóttir sem verkstjórar og
ræktunarstjórar og starfa auk
plöntuframleiðslu við garðyrkju­
störf hjá bæjar­ og sveitarfélög­
um. Námið veitir góðan grunn að
framhaldsnámi erlendis. Einnig
eru möguleikar í stofnun nýrra
fyrirtækja í framleiðslu garð­ og
skógarplantna.
Kennslan hefst í ágústlok 2020
og er hægt er að sækja um nám á
heimasíðu Landbúnaðarháskóla
Íslands: lbhi.is. Kennslan fer fram
á garðyrkjuskóla LBHÍ á Reykjum
í Ölfusi. Umsóknarfrestur er til
15. júní.
Ingólfur Guðnason
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Framleiðsla garð- og skógarplantna:
Hagnýtt og áhugavert nám
Garðplöntur í gróðurhúsi.
Til að ná árangri í framleiðslu plantna þarf
sérþekkingu og framleiðslan gerir sérstakar
kröfur um ræktunaraðstöðu og tækni.
Starfsvettvangur útskrifaðra nemenda er garð- og skógarplöntustöðv-
ar, ræktun, sala og ráðgjöf til viðskiptavina auk þess að aðstoða við
tilraunir og rannsóknir.
Tafla 1: Fjósgerðir og mjaltatækni, þróun í fjölda á landsvísu sl. 10 ár
2009 2019 Breyting
Básafjós m. fötukerfum 10 3 -70%
Básafjós m. rörmjaltakerfum 373 182 -51%
Básafjós m. mjaltabásum 63 42 -33%
Lausagöngufjós án mjaltaþjóna 143 99 -31%
Lausagöngufjós m. mjaltaþjónum 95 216 127%
Annað 1 0
Samtals 685 542 -21%
1,6%
13,6%
22,6%
29,8%
34,8% 36,5%
38,7%
43,4%
52,0%
58,1%
98,4%
86,4%
77,4%
70,2%
65,2% 63,5%
61,3%
56,6%
48,0%
41,9%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1994-1997 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019
Lausagöngufjós, allar gerðir Básafjós, allar gerðir
Hlutfallsleg skipting fjósgerða 1994–2019.
Mjaltaþjónafjós algengasta
fjósgerðin á Íslandi