Milli mála - 2019, Qupperneq 112

112 Milli mála 11/2019
SJÁLFSMYND, FRAMANDLEIKI OG TUNGUMÁL Í VERKUM MATÉOS MAXIMOFF
skyldar mállýskur.3 Fyrstu skáldverkin komu svo út á millistríðsár-
unum (1918–1939) og undanfarna áratugi hefur rómískum rithöf-
undum fjölgað umtalsvert.4
Bókmenntir Rómafólks hafa þó sjaldan komið fyrir augu íslenskra
lesenda og svo virðist sem „Þrjú Sígaunaljóð“, í þýðingu Einars Braga
skálds og rithöfundar, séu einu textarnir sem komið hafa út á ís-
lensku. Ljóðin fjalla um hestaþjófnað, flótta og ástarsorg og birtust í
tímaritinu Birtingi árið 1966.5 Tvö þeirra eru eignuð serbnesku skáld-
konunni Ginu Raňičić en ekki kemur fram hver höfundur þriðja
ljóðsins sé.6 Fólki af rómískum uppruna hefur farið fjölgandi á
Íslandi undanfarna áratugi og brýnt er að gera menningu þess, sögu
og menningararfi betri skil.7
Ritverk Rómafólks eru margvísleg en ekki er óalgengt er að þau
tengist sjálfsmynd þess, menningu og sagnaarfi.8 Þau veita einstaka
innsýn í líf og lifnaðarhætti þess samfélags sem þau eru sprottin úr
og eru í senn framandi og kunnugleg. Í þessari grein verður sjónum
beint að rómíska rithöfundinum Matéo Maximoff, en ekkert benti til
þess að hinn ungi Maximoff, sem sótti skóla „náttúrunnar, skógarins,
stíganna og lækjanna“9 ætti eftir að feta leið hins ritaða orðs. Einkum
verður fjallað um vægi eða hlutverk rómíska tungumálsins í textum
3 Germano þýddi einnig verk Púshkíns á rómísku, skrifaði um málfræði rómísku og sögu
Rómafólks; Hancock, The Roads of the Roma, bls. 11; Milena Hübschmannová, „Alexander
Vyacheslavovoch Germano“, ROMBASE. http://rombase.uni-graz.at/, [skoðað 30. nóvember 2019].
Um rómísku, sjá nánar nmgr. 29.
4 Um þetta fjallar Sofiya Zahova í greininni „Romani Language Literature“, Yaron Matras og Anton
Tenser (ritstj.), The Palgrave Handbook of Romani Language and Linguistics, Houndmills: Palgrave
Macmillan, 2020, bls. 539–569.
5 „Þrjú Sígaunaljóð“, Birtingur 12 (1–3)/1966, bls. 13–14.
6 Talið er víst að ljóð skáldkonunnar Ginu Raňičić (?–1890) hafi verið aðlöguð og þeim breytt af
austurríska sígaunafræðingnum Heinrich von Wlislocki; Milena Hübschmannová, „Alexander
Vyacheslavovich Germano“.
7 Árið 2020 kemur út hjá Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur í erlendum tungumálum safn smásagna
eftir höfunda af rómískum uppruna. Ritstjórar bókarinnar eru Sofiya Zahova, sérfræðingur í menn-
ingu og málefnum Rómafólks, og Ásdís R. Magnúsdóttir. Ian Hancock, prófessor við University
of Texas at Austin, skrifar inngang að sögunum, og Sofiya eftirmála. Í bókinni verða rúmlega
tuttugu smásögur eftir sex höfunda: Georgijy Tsvetkov, Ilona Ferková, Jess Smith, Jorge Emilio
Nedich, Jovan Nikolic og Matéo Maximoff. Sögurnar eftir Maximoff eru allar úr safninu La poupée
de Mameliga. Le livre de la peur, Romainville: Chez l’auteur, 1986.
8 Sjá nánar Cécile Kovácsházy, „Pour une définition des littératures tsiganes/romani“, Études tsiganes
37/2009, bls. 4–7; Sofiya Zahova, „Romani language literature“, bls. 17–26; Paola Toninato,
Romani Writing: Literacy, Literature and Identity Politics, New York: Routledge, 2014, sjá einkum
2. hluta verksins, „The Rise of Romani Literature“.
9 Matéo Maximoff, Dites-le avec des pleurs. Récit, Romainville: Chez l’auteur, 1990, bls. 52.