Ljósmæðrablaðið - dec 2020, Qupperneq 14

14
Um Þorbjörgu Sveinsdóttur ljósmóður orti Matthías
Jochumsson „Harða blíða, heita, sterka sál, - hjarta þitt var
eldur, gull og stál“ og lýsa þessi orð vel þeim andstæðum sem
einkenndu persónu hennar. Þorbjörg fæddist að Sandfelli í
Öræfum árið 1828 en fjölskyldan fluttist að Mýrum í Álftaveri
þegar hún var ársgömul. Faðir hennar var prestur en heilsu-
veill og drykkfelldur og bjuggu þau við fátækt af þeim sökum.
Þegar Þorbjörg óx úr grasi þráði hún annars konar líf en basl og
búskap en á þessum tíma voru tækifæri stúlkna til menntunar
nánast engin hér á landi. Hún sigldi því til Kaupmannahafnar
og lærði ljósmóðurfræði. Að námi loknu, árið 1856, settist hún
að í Reykjavík sem var í örum vexti. Á þeim fimmtíu árum sem
hún starfaði fjölgaði íbúum úr 1500 í um 7000. Þorbjörg var
farsæl í starfi og þekkt fyrir að verja rétt þeirra sem minna máttu
sín en margir íbúar Reykjavíkur bjuggu við erfiðar aðstæður og
fátækt: „Yfir sængurkonur breiddi hún alla hina vörmu kvenúð
sína jafnt, hvort sem æðri voru eða lægri, sælli eða vesælli, og
hljóp ótrautt undir bagga með þeim, sem örbirgð gerði hinn litla
gest miðlungi velkominn í heimilið“. Þorbjörg sá líka um verk-
lega kennslu ljósmóðurnema um árabil og dvöldu nemarnir þá
oftar en ekki á heimili hennar við Skólavörðustíg 11. Þar bjuggu
líka í lengri eða skemmri tíma alþingismaðurinn Benedikt bróð-
ir hennar, skáldið Einar Ben sonur hans og Ólafía fósturdóttir
Þorbjargar. Það var því oft mikið líf í litla steinbænum og heitar
umræður um allt milli himins og jarðar. Stundum var sagt að
þaðan bærust áhrifin beint inn á þing.
Þorbjörg var mikill sjálfstæðissinni, hún barðist líka fyrir jöfnum
rétti kynjanna til náms og beitti sér fyrir stofnun háskóla hér á
landi. Hún hvatti konur til að láta sig þjóðfélagsmálin varða, vera
vel upplýstar og segja skoðanir sínar upphátt. Það gerði hún svo
sannarlega sjálf. Hún var þekkt fyrir að standa upp á fundum og
samkomum út um alla Reykjavík og halda innblásnar þrumu-
ræður, á fundum þar sem karlar höfðu áður einir haft orðið. Sagt
er að hún hafi verið fyrst íslenskra kvenna til að tjá skoðanir sínar
með þessum hætti á opinberum vettvangi. Eitt sinn var Þorbjörg
handtekin í baráttu sinni og dæmd til fangelsisvistar en fanga-
vörðurinn treysti sér ekki til þess að læsa slíka sómakonu inni
og vistaði hana þess í stað heima hjá sér í nokkra daga eða þar
til hún var kölluð aftur til starfa. Þorbjörg þótti tala af skynsemi,
fólk hlustaði á hana og það er haft fyrir satt að hún gæti haft
afgerandi áhrif á úrslit þingkosninga með málflutningi sínum
sem er kaldhæðnislegt í ljósi þess að hún hafði aldrei kosninga-
rétt til Alþingis sjálf. Barátta og hugrekki Þorbjargar varð fleiri
konum hvatning og árið 1894 stofnaði hún Hið íslenska kvenfé-
lag ásamt Bríeti Bjarnhéðinsdóttur, Ólafíu fósturdóttur sinni og
fimm öðrum konum. Það var fyrsta félagið hér á landi sem gerði
kvenréttindi að sínu helsta stefnumáli og veitti Þorbjörg því for-
mennsku til dánardags. Þorbjörg lést 6. janúar 1903 en á næstu
árum unnust miklir sigrar í réttindabaráttu kvenna hér á landi
sem hún hafði átt þátt í að leggja grunninn að með baráttu sinni.
Hinstu kærleikskveðju sína sendi Þorbjörg skömmu fyrir and-
lát sitt. Hún hafði óskað þess að engir blómsveigir yrðu lagðir
á leiði sitt en vinir og vandamenn gætu þess í stað látið fé af
hendi rakna í sjóð til styrktar fátækum sængurkonum. Yfir kistu
Þorbjargar var í staðinn lagður svartur flauelsfeldur og í minn-
ingarorðum um hana sagt að kærleiksminningin væri dýrlegasti
kransinn á blómlausri kistunni, krans sem aldrei visnar.
Portrett:
Steinunn Eyja Halldórsdóttir
Þorbjörg Sveinsdóttir
Fyrsta kvenréttindakona Íslands