Ljósmæðrablaðið - des. 2020, Síða 77

77
vart þessum konum? Hvaða þjónusta er í boði og
hvernig er hún veitt? Hvað getum við sem ljós-
mæður og manneskjur – og sem heilbrigðisþjón-
usta í heild – gert betur fyrir þennan hóp? Hver
er stefna heilbrigðisþjónustunnar í málefnum um-
sækjenda um alþjóðlega vernd?
Í þessari grein verður ekki leitast við að svara öll-
um þessum stóru spurningum, til þess þyrfti mun
meira pláss og betri yfirferð. Hér er einungis varp-
að fram nokkrum sögulegum þáttum, skilgreining-
um og praktískum atriðum sem vert er að hafa í
huga til að þjónusta við þennan viðkvæma hóp sé
sem best.
Í leit að skjóli: bakgrunnur heims-
styrjalda og áframhaldandi átaka
Þegar fyrri heimsstyrjöldinni lauk tóku þjóðir sig
saman árið 1920 og stofnuðu Þjóðabandalagið
sem hafði m.a. að markmiði að finna lausn á vanda
fólks sem hafði misst heimili sín og athvarf og var
á vergangi. Einn af lykilmönnum að stofnun þessa
bandalags og síðar umboðsmaður flóttafólks var
norskur landkönnuður og diplómati, Fridtjof Nan-
sen. Fyrir tilstilli Fridtjofs setti Þjóðabandalagið á
fót áhrifamikla hjálparstofnun sem ætlað var að
koma flóttamönnum til hjálpar. Án aðstoðar hefði
fjöldi einstaklinga látið lífið vegna skorts á mat og
öðrum nauðsynjum. Þá sem nú bjuggu þó alltof
margir áfram við þá angist, örbirgð og einangrun
sem fylgir því að vera á flótta.
Þegar Sameinuðu þjóðirnar tóku við af Þjóða-
bandalaginu árið 1945 eftir seinni heimsstyrjöldina
var ljóst enn og aftur að gríðarlegur fjöldi flótta-
manna þurfti á alþjóðlegri aðstoð og vernd að
halda. Milljónir manna sem leituðu skjóls undan
morðæðinu í Evrópu voru sendar aftur í opinn
dauðann. Um slíkt voru meðal annars dæmi hér á
Íslandi að gyðingum, þar með talið fjölskyldum og
litlum börnum, var vísað frá .
Eftir blóðbaðið skuldbundu þjóðir heims sig til
að bera sameiginlega ábyrgð á einstaklingum sem
flýja ofsóknir. Í ályktun frá 1946 undirstrikaði alls-
herjarþing Sameinuðu þjóðanna að engin mann-
eskja skyldi neydd til að snúa til heimalands síns ef
hún ætti á hættu að verða fyrir ofsóknum þar. Hin
sorglega staðreynd er hins vegar sú að aldrei í ver-
aldarsögunni hafa fleiri manneskjur verið á flótta
heldur en nú, um 80 miljónir manns, hvort heldur
er innan eða utan eigin lands.
Hælisleitandi, flóttamaður,
manneskja?
Lagaleg staða fólks hefur áhrif á það hver réttur
þeirra til þjónustu er í hverju landi. En hver er
munurinn á flóttamönnum og hælisleitend-
um? Í stuttu og einföldu máli má segja þetta:
Flóttamenn eru þeir sem flýja heimaland sitt
vegna átaka, ofsókna eða annarra aðstæðna
sem ógna lífi þeirra og öryggi. Stjórnvöld í nýju
landi hafa viðurkennt að ekki sé hægt að vísa
þeim úr landi þar sem slíkt setji þau í alvar-
lega hættu og að nýja heimalandið sé þeirra.
Hælisleitendur eru þeir sem óska eftir því að
fá formlega stöðu flóttamanna, þ.e. þeir eru
umsækjendur um alþjóðlega vernd. Þeir hafa
ekki enn fengið formlega viðurkenningu stjórn-
Von á barni í flóttamannabúðum.