Bændablaðið - 08.10.2020, Side 28

Bændablaðið | Fimmtudagur 8. október 202028
BÆKUR&MENNING
„Mér finnst að þessi saga eigi erindi
til fólks. Aðstæður Íslendinga nú
eru auðvitað gjörbreyttar frá því
sem Ytri-Ár fjölskyldan bjó við á
tuttugustu öld. Lífsbaráttan í þá
daga laut að því að eiga í sig og á,
fólk dró fram lífið af gæðum nátt-
úrunnar til lands og sjávar,“ segir
Óskar Þór Halldórsson, sem hefur
skrifað bókina Á Ytri-Á. Óskar
Þór starfaði lengi við blaða- og
fréttamennsku.
Ytri-Á vísar til Ytri-Gunnólfsár
á Kleifum við vestanverðan Ólafs-
fjörð. Þar er húsaþyrping og þegar
flest var á tuttugustu öld bjuggu þar
hartnær hundrað manns sem lifði
af landbúnaði, sjóróðrum og fisk-
verkun.
Þungamiðjan í þessari nýju bók,
er saga hjónanna Finns Björnssonar
og Mundínu Þorláksdóttur á Ytri-Á
á Kleifum og tuttugu barna þeirra
sem þau eignuðust á 28 árum, frá
1917 til 1945. Sextán barnanna
komust til fullorðinsára, fjögur dóu
í æsku. Finnur og Mundína létust á
níunda áratug síðustu aldar. Átta af
sextán börnum þeirra sem komust til
fullorðinsára eru á lífi. Afkomendur
Finns og Mundínu eru nú tæplega
fjögur hundruð.
Á Ytri-Á er yfirgripsmikil saga
þar sem varpað er ljósi frá ýmsum
hliðum – í gleði og sorg – á hið dag-
lega líf stórfjölskyldunnar á Ytri-Á.
Kleifarnar, Ólafsfjörður, Hvanndalir
og Héðinsfjörður koma hér líka við
sögu. Bókin er 516 blaðsíður og í
henni eru á sjötta hundrað ljósmynd-
ir, sem flestar hafa ekki áður birst.
Sögusviðið stórt og óvenjulegt
„Sagan um Finn og Mundínu og
börnin þeirra tuttugu er eðli málsins
samkvæmt viðamikil. Sögusviðið
er stórt og óvenjulegt, ég þekki
þess engin önnur dæmi frá tuttug-
ustu öld að hjón hafi eignast saman
tuttugu börn. Þetta var því í hæsta
máta mjög sérstakt og forvitnilegt,“
segir Óskar. Skriflegar heimildir um
Ytri-Ár fjölskylduna og lífsbaráttu
hennar eru af skornum skammti og
því var einnig stuðst við munnlegar
heimildir.
„Ég tók mikinn fjölda viðtala við
afkomendur Ytri-Ár hjónanna og
fleiri til þess að fá mynd af þeim og
heimilishaldinu á Ytri-Á.“
Sumrin nýtt til að
afla matar fyrir veturinn
Óskar bendir á að aðstæður okkar
Íslendinga nú séu gjörbreyttar frá
því sem Ytri-Ár fjölskyldan bjó
við á tuttugustu öld. Sem dæmi
eignast konur á Íslandi nú að
meðaltali 1,8 börn, ekki ósvipað
því sem tíðkast í okkar nágranna-
löndum, en langt fram eftir tutt-
ugustu öld var algengt, einkum
til sveita, að á hverjum bæ væru
5–10 börn.
„Fyrir íslenska vísitölufjöl-
skyldu á árinu 2020 er það eðlilega
áleitin spurning hvernig í ósköp-
unum hjón gátu eignast tuttugu
börn. Þeirri spurningu er eiginlega
ekki hægt að svara með öðrum
hætti en að þær kröfur sem fólk
á þessum tíma gerði til lífsins og
þjóðfélagsins voru á allt öðrum
nótum en nú til dags. Fólkið á
Ytri-Á bjó við kröpp kjör en það
var aldrei skortur á nauðsynjum.
Lífsbaráttan laut að því að eiga
í sig og á. Fólk dró fram lífið af
Margrét Þóra Þórsdóttir
mth@bondi.is
Mundína og Finnur með sextán börnum sínum sem komust til fullorðinsára. Myndir / Úr einkasöfnum
Bókarhöfundurinn Óskar Þór Hall-
dórsson.
Í mars 1959 fór Finnur í óvænta flugferð til Kaupmannahafnar. Hann ætlaði að
fljúga frá Reykjavík til Akureyrar en fór upp í ranga flugvél Flugfélags Íslands
á Reykjavíkurflugvelli sem flaug áætlunarflug til Glasgow og Kaupmanna-
hafnar. Þessi mynd var tekin í þeirri ferð. Flugfreyjur Hrímfaxa, Hólmfríður
Gunnlaugsdóttir og Jóhanna G. Ólafsdóttir, bera Finn hér á gullstól. Til vinstri
er Jóhannes R. Snorrason flugmaður.
Mundína Þorláksdóttir og Finnur Björnsson.
Á neðri hæð hússins á Ytri-Á bjuggu
Mundína og Finnur. Þau eignuðust
tuttugu börn. Á efri hæðinni bjuggu
Anton, bróðir Finns, og Guðrún kona
hans. Þau eignuðust tíu börn.