Bændablaðið - 08.10.2020, Side 38

Bændablaðið | Fimmtudagur 8. október 202038
„Peningar sem vaxa á trjánum“
– Sjaldan hafa grenitré verið jafn drekkhlaðin könglum eins og nú í haust
Þau sígrænu tré sem mest eru
notuð í skógrækt hérlendis eru
stafafura og sitkagreni. Furan
getur dafnað ágætlega á rýru
landi þar sem lítinn annan gróð-
ur er að finna. Grenið gerir ögn
meiri kröfur.
Fyrir utan grænar nálar og stór­
an limaburð eiga tegundirnar það
sameiginlegt að framleiða köngla.
Þessir könglar eru svolítið ólík­
ir en eiga það sammerkt að vera
uppspretta lífs, enda uppfullir af
fræjum.
Grenitré drekkhlaðin könglum
Grenið nýtti sumarið sem leið til
hins ýtrasta. Sjaldan hafa grenitré
verið jafn drekkhlaðin könglum
eins og nú í haust, sér í lagi á suður­
vesturhluta landsins. Í hverjum
köngli geta verið fjöldi tugir, jafnvel
hundruð þroskaðra fræja. Hvert fræ
hefur möguleika á að verða að tré.
Það er reyndar snúið að komast að
toppum trjánna þar sem könglarnir
eru flestir en sums staðar má tína
þá neðstu eða nota arm til að ná
upp í tréð til að teygja greinarnar
nær sér. Upp á könglana að gera
er tilvalið að tína þá núna og alveg
þangað til haustlægðirnar sópa þeim
úr trjátoppunum. Þá væri hægt að
koma þegar lægir og tína könglana
upp úr skógarbotninum.
Furan og grenið hafa
ólíkar aðferðir við að koma
afkomendum sínum á legg
Furan er ögn hófstilltari í köngla­
framleiðslu en grenið og nýtir flest
sumur vel. Furan og grenið hafa
ólíkar aðferðir við að koma af­
komendum sínum á legg. Könglar
á furu eru smærri en á greninu, eða
um 3–5 cm að lengd. Furukönglar
haldast einnig lengi á móðurtrénu
og detta sjaldnast af því greinunum.
Því getur stundum verið snúið að
átta sig á hvaða köngull er gamall
og hver er nýr. Þegar ætlunin er að
tína furuköngla er best að tína ekki
aðra köngla en þá sem eru yst á
greinum trjánna.
Fræ úr köngli af íslenskum trjám
eru betur aðlöguð aðstæðum en
innflutt
Íslensk fræ úr köngli eru betur að­
löguð íslenskum aðstæðum en inn­
flutt, einfaldlega af þeirri ástæðu að
móðurtréð hefur sýnt dug til þess
að vaxa og dafna á Íslandi alla sína
tíð og sýnt burði til að þola Ísland
betur en tré sem ung féllu í valinn.
Móðurtrén, þau tré sem nú bera
köngla, koma víða að. Sitkagreni,
sitkabastarður, hvítgreni og stafafura
koma frá norðvesturhluta Ameríku/
Alaska en rauðgrenið okkar er
upprunnið í Skandinavíu. Nú hafa
þau aldeilis sannað sig á íslenskri
grundu. Sitkagreni er líklega það
skógartré sem stærst getur orðið á
Íslandi en skógaráhugamenn bíða
í ofvæni eftir að sitkagrenið stóra
(hæsta tré landsins, gróðursett
1949) á Kirkjubæjarklaustri brjóti
30 metra hæðamúrinn á allra næstu
misserum?
Könglar af furu eru eftirsóttir
Rétt tíndir könglar af furu eru eft­
irsóttir enda mikil vöntun á góðu
hráefni á markaðinn. Skógræktin,
sem alla jafna er stærsti kaupandi
fræja á Íslandi, kaupir stafafuru­
köngla ef um gott efni og drjúgt
magn er að ræða og greiðir 1000
krónur fyrir hvert kíló. Passa þarf
upp á kvæmaval og aldur könguls.
Áhugasamir ættu að hafa samband
við ráðgjafa Skógræktarinnar og
leita nánari upplýsinga áður en farið
er út að tína. Fyrir þá sem vilja nýta
könglana sjálfir eru til ýmsar að­
ferðir við að klengja (ná fræjum úr
köngli) og sá beint út í beran mel,
móa eða hvar sem hentar.
Grenikönglarnir eru
fullir af fræjum
Gósentíð er hjá greni. Könglarnir eru
fullir af fræjum. Hingað til hefur gef­
ist mjög vel að sá fræjunum í bakka á
gróðrarstöðvum en oft má líka koma
til skógi með minni fyrirhöfn. Sé
fræjum komið fyrir í passlega rofnu
landi, þar sem beitardýr og nagdýr
komast hvergi nærri, má vel alveg
reikna með að upp úr fræjunum vaxi
stór og stöndug tré. Skógar eru mikil
auðlind og ekki bara eftirsóttir til
útivistar eins og í Heiðmörk og
Kjarnaskógi. Grenitré eru yfirleitt
beinvaxta og eftirsóttur smíðaviður.
Eitt grenitré getur því verið tugi
þúsunda króna virði. Hvað ætli séu
margar íslenskar krónur hangandi á
trjánum um þessar mundir?
Ýmsan fróðleik um fræsöfnun
og meðhöndlun fræja má finna
víða. T.d. á vef Skógræktarinnar,
Landssamtaka skógareigenda og
Skógræktarfélags Íslands.
Hlynur Gauti Sigurðsson
framkvæmdastjóri
Landssamtaka skógar-
eigenda.
Nýlega kom út myndband þar sem Aðalsteinn Sigurgeirsson, fagmálastjóri Skógræktarinnar, segir frá helstu aðferðum við könglatínslu.
Nýtíndu könglarnir í lófanum eru mjög álitlegir frækönglar, en áhugavert er
að sjá að einn köngull hangir enn á trénu (þessi litli í bakgrunninum, ofan við
litla putta) en hann er jafngamall hinum en hefur einfaldlega ekki náð þroska.
Í Vífilsstaðahlíð í Heiðmörk eru ógrynni af könglum í trjátoppunum. En það
getur reynst þrautin þyngri að komast að þeim.
Könglar sitkagrenis eru gulleitari (til vinstri á mynd) en sitkabastarðs, sem eru rauðleitir. Mynd úr Haukadal.
Dæmi um látlausan sitkagreniköngul
sem innihélt 200 ágæt fræ. Köngull-
inn var tíndur í lok september.
Það má aldrei vanmeta náttúruna.
Það má glöggt sjá á greninu í hólm-
anum í Ölfusá sem virðist bara hafa
það furðu gott, sjálfsagt sjálfsáð.
LANDSSAMTÖK SKÓGAREIGENDA
Í rýrum jarðvegi má rækta upp stafa-
furu og jafnvel sitkagreni upp af fræi.