Bændablaðið - 08.10.2020, Side 48

Bændablaðið | Fimmtudagur 8. október 202048
Á FAGLEGUM NÓTUM
Rannsókn Háskóla Íslands og Háskólaseturs Vestfjarða:
Gildi kríuvarpa fyrir æðarbændur og æðardúnsrækt
Æðarrækt hefur verið stunduð
skipulega á Íslandi a.m.k. frá 19.
öld og er hið einstaka samband
manns og æðar, þar sem annar
lætur í té vernd en hinn dún,
Íslendingum vel kunn. En hvaða
áhrif hefur æðarrækt á aðrar
fugla- og dýrategund-
ir? Eru fleiri sem njóta
góðs af þessu sérstaka
sambýli?
Til að svara þessari
spurn ingu fyrir hönd kríunn-
ar hóf Eliza-Jane Morin,
rann sókn á áhrifum athafna
og viðhorfa æðarbænda á
varpárangur kría, árið 2019.
Rannsóknina gerði Eliza sem
hluta af meistararitgerð sinni
í haf- og strandsvæðastjórnun
hjá Háskólasetri Vestfjarða,
undir enska heitinu Farming
for Conservation: How
Eiderdown Farmers’ Practices and
Perspectives Impact Breeding Arctic
Terns in Iceland, sem hún og varði í
maí 2020. Leiðbeinendur Elizu voru
þær Freydís Vigfúsdóttir, Háskóla
Íslands og Catherine Chambers,
Háskólasetri Vestfjarða.
Í beinu framhaldi fengu svo
Háskóli Íslands og Háskólasetur
Vestfjarða styrk frá Nýsköpunarsjóði
námsmanna til að halda áfram rann-
sóknum á tengslum kría og æðar-
varpa undir heitinu Gildi kríuvarpa
fyrir æðabændur og æðardúnsrækt.
Til verksins fengu leiðbeinendurnir
Freydís og Catherine meistaranem-
anna, Sigurlaugu Sigurðardóttur og
Hjörleif Finnsson til liðs við sig.
Líffræðilegar mælingar
og viðtöl við æðarbændur
Sigurlaug tók upp líffræðirannsóknir
Elizu og mældi ýmsa varptengda
þætti t.d. rúmmál eggja og mat lík-
amsástand fullorðinna kría innan og
utan varðra æðarvarpa, til að leiða
í ljós hvort munur væri á varpár-
angri og líkamsástandi kría eftir
varpstöðum. Hjörleifur tók viðtöl
við valda æðarbændur til að dýpka
skilning á ýmsum félaglegum
þáttum tengdum æðarvörpum og
vörnum þeirra sem Eliza hafði hafið
rannsókn á með spurningakönnun
sinni. Allar þessa rannsóknir voru
gerðar með hjálp og í samstarfi við
æðarbændur og Æðarræktarfélag
Íslands, en án þeirra hefði lítið orðið
úr rannsóknum.
Niðurstöður, væntar og óvæntar
Eflaust þykir mörgum reynslu-
miklum æðarbændum margar
niðurstöður vísindamannanna
fyrirsjáanlegar, en engu að síður
er mikilvægt að koma sjálfsagðri
þekkingu á vísindalegt form. Hins
vegar, þegar spurninga er skipulega
spurt, koma oftast einhverjir óvæntir
hlutir í ljós. Hér á eftir fylgir örstutt
og einfölduð umfjöllun um helstu
niðurstöður rannsóknanna.
Hvers vegna æðarrækt?
Að meðaltali eru flestir æðar-
ræktendur komnir af léttasta skeiði
og hafa flestir stundað æðarrækt í
meira en 20 ár. Samkvæmt rann-
sóknunum virðast ástæður fólks
fyrir að stunda æðarrækt ekki vera
fyrst og fremst efnahagslegar.
Hlutfall heilsársbúsetu (minna en
helmingur) og þeirra sem svara að
tekjur af æðarrækt skipti litlu eða
engu máli bendir til áhugamennsku
frekar en atvinnumennsku þeirra.
Aðrir þættir á borð við átthagatengsl,
fjölskyldutengsl og tengsl við nátt-
úruna virðast ráða miklu um það að
fólk fari út í æðarrækt.
Varnir æðarvarpa
Varnir æðarvarpa eru í raun grunn-
forsenda æðarræktar en varnirnar
eru kjarninn í samvist manns og
æðar. Sögulega er ljóst að stór
og þétt æðarvörp á landi verða
fyrst til með skipulegum vörnum.
Þungamiðjan í vörnum æðarvarpa
er vöktunin, sem er í dag óaðskilj-
anleg skotveiðum og/eða fælingu
með skotvopnum. Langmesti tíminn
(og þar með óbeint fjármagnið) fer
í vöktunina, sem beinist í vörpum
á landi að miklu leyti að refnum.
Það er ljóst að hin mikla vöktun
(allt að 3 á vakt allar nætur) væri
æðarbændum afar dýr, ef hún væri
ekki að stórum hluta rekin með sjálf-
boðaliðum. Glíman við refinn virð-
ist draga að sér áhugamenn um þær
veiðar, svo aldrei er skortur af sjálf-
boðaliðum, ef vöktunin er eigendum
sjálfum ofviða. Engu að síður er það
mögulega mikilvægt fyrir æðarrækt
í landinu að þróa aðrar aðferðir en
vöktun með skotveiðum, þó ekki
væri til annars en að auka arðsemi
greinarinnar. Notkun myndavéla og
hreyfiskynjara, betri refagirðingar
og aðferðafræði óðalshelgunar með
lykt, hundum og fælingu gefa vís-
bendingar um hvar væri mögulegt
að þróa frekari varnir og áhugavert
væri að rannsaka frekar.
Krían nýtur góðs af vörnum
Það að afræningjum sé haldið
skipu lega frá varplandi dregur að
sér kríur. Mælingar á upphafi varp-
tíma, rúmmáli eggja, hreiðurstærð
og líkamsstuðli kría sýna að afkoma
Kríuungi veginn og mældur.
Sigurlaug mælir vænglengd á fullvaxta kríu.
Höfuð og gogglengd mæld á fullvaxta kríu.
Það er eins gott að hafa mjúkt höfuðfat þegar gengið er inn í kríuvarp. Myndir / Freydís Vigfúsdóttir
Sigurlaug og Elíza við kríumælingar á Seltjarnarnesi. Sigurlaug og Viktor mæla kríur við Gróttu.
Eliza við kríumælingar á Reykjanesi.