Bændablaðið - 05.11.2020, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 5. nóvember 202042
Það kannast líklega flestir við
umræðuna um að mjólkur fram­
leiðsla heimsins eigi sína hlutdeild
í sótspori heims byggðar innar
þ.e. heildaráhrifum gróðurhúsa­
lofttegunda en talið er að mjólk­
urframleiðsla, ­vinnsla og ­sala
heimsins standi í dag undir um
4% af sótspori heimsbyggðar­
innar.
Sé þetta hlutfall skoðað í grunn­
inn kemur það auðvitað ekki á óvart,
enda hefur búgreinin í heild sinni
tekjutengd áhrif á um 1 milljarð
af íbúum heimsins sem hafa lífs­
viðurværi sitt af annaðhvort
mjólkurframleiðslu, ­vinnslu
eða ­sölu en þetta gera um
13% af íbúum heimsins.
Í dag er talið að um 6
milljarðar manna, eða rúm­
lega 80% af íbúum heimsins,
neyti mjólkurafurða reglu­
lega og þrátt fyrir að ákveðin
teikn séu á lofti varðandi
breytta neysluhegðun, hluta
íbúa hinna efnameiri landa
heimsbyggðarinnar, þá er sú
þróun ekki talin hafa telj­
andi áhrif á framvinduspár
mjólkuriðnaðarins á heims­
vísu næstu áratugina. Spár
gera ráð fyrir töluvert
mikilli framleiðsluaukn­
ingu fram til ársins 2050
og skýringin felst m.a. í því
að íbúum heimsins fjölgar
mjög ört um þessar mundir
og hafa Sameinuðu þjóð­
irnar lagt á það áherslu að
mjólkurafurðir gegni einu
af mikilvægustu lykil­
hlutverkunum til þess að
bæta heilsufar og nær­
ingarástand jarðarbúanna
á næstu áratugum og sér í
lagi í Afríku og Asíu.
Sérstaða mjólkurframleiðslunnar
Það sem er sérstakt við mjólkur­
framleiðsluna í heiminum er að
hún er að aukast hratt í flestum þró­
unarlöndunum um þessar mundir, en
stendur meira í stað í hinum vest­
rænu löndum eða eykst lítillega með
auknum mannfjölda. Skýringin á
þessari þróun er að hagur íbúa, í vax­
andi fjölda landa heimsins, fer sem
betur fer vænkandi og með auknum
kaupmætti aukast möguleikar fjöld­
ans á að neyta hollra matvæla og
eftirspurn eftir þeim vex því í takti
við aukna velmegun. Þetta hefur á
sama tíma haft jákvæð áhrif í strjál­
býlum héruðum víða um heim, þar
sem fátækt hefur lengi verið viðvar­
andi. Aukin eftirspurn eftir mjólk­
urvörum hefur nefnilega margsýnt
að það er ein skilvirkasta leiðin til
að draga úr fátækt í dreifbýli og
miklu hraðvirkari leið en fæst með
annarri landbúnaðarframleiðslu. Þá
vill svo til, oft vegna aldagamalla
hefða, að mjólkurframleiðslan í
mörgum löndum er fyrst og fremst
kvennabúgrein og því hefur aukin
eftirspurn eftir mjólkurvörum verið
afar jákvæðar fréttir fyrir konur í
mörgum þróunarlöndum og skapað
þeim sterkari stöðu í samfélagi sem
oft er ansi karllægt. Talið er að um
fjórðungur allra kúabúa heimsins í
dag séu í eigu, rekstri og á ábyrgð
kvenna eða rétt um 35 milljónir
kúabúa! Þá koma konur auðvitað
að rekstri margra annarra kúabúa
og alþekkt er, sérstaklega á vest­
urlöndum, að t.d. hjón standi að
búskapnum. Það er því
skiljanlega ekki mikill áhugi á að
draga úr framleiðslunni af framan­
greindum ástæðum nema síður sé og
því þarf að leita leiða til að draga úr
umhverfisáhrifum framleiðslunnar
eins og mögulegt er og þó svo að
sótspor mjólkuriðnaðarins í heild
sinni dragist nú saman ár frá ári,
á hverja framleidda einingu, þá er
enn nokkuð í land með að ná 100%
sjálfbærni.
Jórturdýr nýta tormelta fæðu
Einn aðal kostur jórturdýra er þau
geta melt og nýtt tormelta fæðu,
fæðu sem ekki nýtist með beinum
hætti til manneldis eins og t.d. á við
um gras. Þetta gerist með flóknu
ferli í vömb jórturdýranna og við
þá meltingu, sem að mestu gerist
með gerjun, losna því miður nei­
kvæðar lofttegundir sem örverur
í vömb jórturdýranna losa frá sér
við gerjunina og þessar lofttegundir
hafa áhrif á sótspor framleiðslunnar
vegna eðli þeirra. Aðal áherslan
undanfarið hefur því verið lögð á
að draga úr áhrifum af jórtruninni
á umhverfið og hafa orðið gríðar­
lega miklar framfarir á þessu sviði
á stuttum tíma með tilkomu ýmissa
bætiefna og almennrar aukinnar
þekkingar.
Stefnan sett á 100%
sjálfbærni 2050
Flest stóru alþjóðlegu fyrirtækin í
mjólkuriðnaði hafa þegar verið með
umhverfismál á dagskrá sinni í mörg
ár og hefur flestum þeirra tekist að
draga verulega úr sótspori
mjólkurframleiðslunnar.
Betur má ef duga skal
og nú hafa flest þessara
fyrirtækja, m.a. Evrópsku
félögin Arla Foods og
FrieslandCampina, gefið
út að þau hafi markað
þá stefnu að búgreinin
í heild sinni, þ.e. bæði
mjólkurframleiðslan
sjálf, vinnslan, dreifingin
og sölustarfsemin verði
að fullu sjálfbær árið 2050
þ.e. allur ferillinn frá haga
í maga verði án sótspors!
Þetta eru metnaðarfull
markmið þessara stóru
fyrirtækja en til þess að
þetta geti orðið að veruleika
þarf bæði að draga úr losun
mjólkurkúa á óhagstæðum
lofttegundum, færa alla
orkunotkun frá haga í maga
yfir í endurnýjanlega orku,
gera umbúðir 100% endur­
nýtanlegar, draga úr plast­
notkun eins og mögulegt er,
nota græna upprunavottun
á öll aðföng og fleira mætti
nefna. Þá þurfa mótvægis­
aðgerðir að liggja fyrir en
þegar hjá því verður ekki komist
að sótspor myndist, má t.d. binda
kolefni með skógrækt til þess að
jafna út sótsporið. Jafnvel þó svo að
þessum stórfyrirtækjum takist ætlun­
arverk sitt, og raunar bendir ekkert
til annars en að sjálfbærnimarkmiðin
náist meira að segja fyrir árið 2050,
þá þarf meira til enda þó svo öll
mjólkurvinnsla 20 stærstu fyrirtækj­
anna í heiminum væri lögð saman og
gerð að fullu sjálfbær í dag svarar
það magn ekki nema til um 25% af
mjólkurframleiðslu heimsins. Það
þarf því fleiri til en stóru alþjóðlegu
fyrirtækin sem eru í mjólkuriðnaði,
það þarf samstöðu meðal smærri af­
urðastöðva og afurðafélaga, samtaka
bænda og annarra sem geta haft áhrif
á stöðu mála.
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Rósir hafa lengi verið algengasta
tegund afskorinna blóma í
íslenskri ylræktun. Á árum
áður var rósaræktun stunduð
í mörgum garðyrkjustöðvum
í uppsveitum Árnessýslu,
Hveragerði, í Borgarfirði og
víðar.
Nú hefur framleiðslan breyst
að því leyti að framleiðendum
hefur fækkað talsvert en þeir
sem stunda rósaræktun hafa
bætt við gróðurhúsum og aukið
ræktunartæknina til að mæta
eftirspurninni. Raunin er sú að
með raflýsingu og breyttum
ræktunaraðferðum tekst íslenskum
rósaræktendum að sinna nánast
allri innlendri eftirspurn eftir
rósum en talsverður innflutningur
er í flestum öðrum tegundum
afskorinna blóma. Lætur nærri
að helmingur afskorinna blóma
á Íslandi séu rósir.
Gæði íslenskra rósa er með því
besta sem gerist í heimi ylræktar
og mega framleiðendur vera
stoltir af sínum störfum. Það er
alls ekki einfalt að keppa við öflug
framleiðslulönd í Mið­Ameríku
og Afríku þar sem rósirnar vaxa
í einföldum gróðurskýlum eða
jafnvel utanhúss allt árið. Lönd
eins og Ekvador, Kólumbía og
Kenýa sem framleiða gríðarlegt
magn afskorinna rósa og flytja
á markaði um allan heim veita
evrópskum framleiðendum harða
samkeppni.
Rósir finnast í íslenskri náttúru
Innan sjálfrar rósaættarinnar eru
þúsundir tegunda og sumar þeirra
þekkjum við vel. Fjalldalafífill,
reyniviður, jarðarber og holtasóley
eru íslenskar tegundir sem teljast
til rósaættarinnar. Hin eiginlega
rósaættkvísl á sér tvo fulltrúa
í náttúru Íslands, þyrnirós og
glitrós. Þyrnirós hefur fundist á
nokkrum stöðum frá Austfjörðum,
um Suðurland og til Vestfjarða.
Glitrósin hefur hins vegar aðeins
fundist á einum stað á Ísandi, á
Kvískerjum í Öræfum. Þessar
villtu tegundir eru mun smágerðari
og blómminni en kynbættar rósir
sem garðyrkjubændur rækta til
afskurðar. Kynbætur rósa eru
reyndar mjög ævagömul iðja
sem hefur skilað ótal afbrigðum
til notkunar í görðum, til afskurðar
og jafnvel sem pottablóm.
Ræktunin
Flestir rósaræktendur notast við
svo kölluð óvirk ræktunarefni í
stað hefðbundins jarðvegs. Þau
geta ýmist verið íslenskur vikur
eða sérstakar steinullarmottur sem
rætur plantnanna vaxa í og vökvað
er með fljótandi næringarlausn.
Þá er jafnvel hægt að endurnýta
þann hluta vökvunarvatnsins
sem ekki nýtist hverju sinni.
Þannig minnkar bæði áburðar­
og vatnsþörf í ræktuninni. Einnig
hafa ræktendur þróað nýjar leiðir
við vaxtarmótun plantnanna til
að auka uppskeru þeirra og auka
endingu í beðunum. Algengt
er að rósaplöntur gefi ágæta
uppskeru árum saman. Þó verður
framleiðandinn að vaka yfir þróun
á markaði, bæði hvað varðar ný
yrki sem í boði eru og fylgjast
með tískusveiflum til að mæta
þörfum neytenda.
Langt er síðan menn gerðu
sér grein fyrir því að hægt var að
auka gæði framleiðslunnar með
því að græða greinar af eftirsóttum
afbrigðum á rót kröftugra yrkja
sem sjálfar mynda ekki þær
blómgerðir sem sóst er eftir.
Ágræðsla er því mjög algeng í
framleiðslu ungplantna, eins og
þekkist til að mynda í ræktun epla
og annarra ávaxtatrjáa.
Raflýsing er notuð í langflestum
rósahúsum en með því er hægt að
halda framleiðslunni gangandi allt
árið um kring. Kostnaðarsamur
lýsingarbúnaður og rafmagnskaup
leggur auknar byrðar á axlir
framleiðenda en er nauðsyn til að
halda fullri framleiðslu á veturna.
Framleiðendur fylgjast vel með
þróun lýsingar­ og tæknibúnaðar
sem og tækja til áburðargjafar og
vökvunar.
Einn meginkosturinn við
íslenskar rósir er að þær, líkt
og aðrar afurðir úr íslenskum
gróðurhúsum koma fullkomlega
ferskar á markaðinn. Blómin
eru skorin í gróðurhúsunum á
nákvæmlega réttu þroskastigi og
fara í dreifingu í verslanir jafnvel
innan sólarhrings, ólíkt innfluttri
vöru sem hefur ferðast heimsálfa
á milli með ómældu sótspori áður
en hún kemst lokst inn á heimili
fólks.
Ingólfur Guðnason
Námsbrautarstjóri
Garðyrkjuframleiðslu
garðyrkjuskóla Lbhí
Reykjum Ölfusi
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Íslenskar rósir í
blómvöndinn Snarminnkandi sótspor
með aukinni nyt
Í heiminum eru til ótal kúakyn en mörg þeirra eru lágnytja.
Rósir í ræktun.
Íslenskar rósir.