Studia Islandica - 01.06.1963, Síða 10

8
varla þarf að efa, að hún sé upp runnin í heiðni. 1 nafna-
þulum Alvíssmála er gerður greinarmunur á tungutaki
Ása og Vana, en ekkert sagt frá þeim að öðru leyti, og
í Sigurdrifumálum og Skírnismálum eru Vanir nefndir
sem sérstakur þjóðflokkur ásamt Ásum og Álfum.1
Sagan um strið og sættargerð Ása og Vana hefur orð-
ið fræðimönnum mjög mikið umhugsunarefni. 1 fljótu
bragði sýnist óþarft að hugsa sér, að sagan hljóti að
geyma endurminningar um trúarleg viðhorf heiðinna
manna. Sumar frásagnir um goðin líkjast helzt ævintýr-
um, sem sögð voru til skemmtunar. Og vafalaust hafa
margir goðfræðingar gengið allt of langt í þvi að reyna
að finna öllum goðsögnum stað í fornu helgihaldi. En
því ber ekki að neita, að oft er náið samband milli goð-
sagna og helgisiða, hvort sem menn vilja líta svo á, að
goðsagan eigi upptök sín í helgisiðunum eða helgisiðirnir
séu táknræn endurtekning goðsögunnar. En það, sem sér-
staklega hefur vakið áhuga fræðimanna á frásögnum um
Æsi og Vani, er sú staðreynd, að dýrkun Vanagoðanna
þriggja: Njarðar, Freys og Freyju, er öll með sama svip.
Þau eru í fyrsta lagi árgoð, sem menn blótuðu til að efla
árgæzku og gróður jarðar. En Æsir, að minnsta kosti
sumir hverjir, voru engu siður hergoð, sem menn blótuðu
sér til sigurs.
Fyrir löngu hefur verið á það bent, að sögnin um Vana-
stríðið geymi endurminningar um baráttu tvenns konar
trúarsiða. Þessi siðabarátta hefur stundum verið rakin
til þjóðflutninga. En samkvæmt vitnisburði fomleifafræð-
innar hafa engir stórkostlegir þjóðflutningar orðið til
Norður-Evrópu síðustu fjögur þúsund ár. Laustfyrir2000
f. Kr. brauzt striðsaxaþjóðflokkurinn austan af sléttum
1 í Þrymskviðu segir um Heimdall:
vissi hann vel fram
sem Vanir aðrir.
En hvergi annars staðar er Heimdallur talinn með Vönum, og Snorri
segir hann meira að segja son Óðins. Ég mun því leiða hjá mér að
rasða um Heimdall, þegar gerð verður grein fyrir dýrkun Vana.