Studia Islandica - 01.06.1963, Side 27

25
ung og ótraust heimild, en virðist geyma ýmis fornsagna-
minni. „Og líklegt er, að þátturinn styðjist við gamla
minningu um það, er líkneski Freys var ekið um sveitir
til að gera mönnum árbót.“ 1 Hér hefur lýsing Tacitusar
á dýrkun Nerþusar verið tekin til samanburðar. Báðar
sögurnar sýna hið sama: Goðið og prestur þess, sem er
annars kyns, aka saman um landið til að efla frjósemi
jarðar. Skrúðgöngur, þar sem goðið og prestur þess eru
í broddi fylkingar, eru eins konar árbrúðkaup, sem bæta
alla frjósemi í náttúrunnar ríki, þar sem þau fara um.
Sami tilgangur er með hinum hneykslanlegu siðum, sem
Adam af Brimum og Saxo telja, að verið hafi samfara
höfuðblótum Svía í Uppsölum: þ. e. að láta frjósemi mann-
lífsins orka á frjósemi náttúrunnar.
Einnig hefur oft verið gizkað á, að sögnin um Gunnar
helming sé sprottin upp af því, að tíðkazt hafi í Svíþjóð að
fela lifandi mönnum að fara með hlutverk Freys við opin-
ber hátíðahöld. Jafnvel hefur þess verið getið til, að
dauðadæmdum föngum hafi verið gert að skyldu að taka
það að sér um stundarsakir, áður en þeim var blótað.2
Þessi getgáta verður að teljast mjög vafasöm. En sú skoð-
un, að einhvers konar árbrúðkaup hafi verið virkur þáttur
í dýrkun Freys, er studd svo mörgum rökum, að varla
þarf að efast um slikt, jafnvel þótt sögnin um Gunnar sé
tekin með varúð. Snorri lýkur lýsingu sinni á Frey með
því að segja, að Sviar kölluðu hann veraldargoð „og blót-
uðu mest til árs og friðar alla ævi síðan“. Þessi síðasta
málsgrein hefur fengið staðfestingu af samanburði við
trúarbrögð Lappa. En þeir kölluðu árguð sinn Warálden
Olmay (veraldarmanninn), sem virðist vera sama nafnið
og veraldargoð. En mestu máli skiptir, að dýrkun Lappa
á árguði sínum virðist vera nákvæm eftirlíking af blótum
norrænna manna við hátíðahöld Freys. Waralden Olmay
var ákallaður til hvers konar frjósemi. Á hann var heitið
1 Isl. fornrit IX (formáli, bls. LX).
2 Sjá Nordisk kultur XXVI, bls. 102.