Þjóðmál - 01.03.2018, Síða 84

82 ÞJÓÐMÁL Vor 2018
Samskipti að fornu og nýju
Gelísk eða keltnesk áhrif á Íslandi hafa frá
landnámi verið meiri en sögur herma, ef
marka má kenningar Þorvaldar Friðrikssonar,
fornleifafræðings2. Hann hefur bent á, máli
sínu til stuðnings, að fjölmörg orð í íslenzku
eiga sér ekki samstofna orð í öðrum norræn-
um málum, en þau er aftur á móti að finna í
gelísku, sem enn er töluð sums staðar á Bret-
landseyjum. Gelísk áhrif á íslenzka menningu
eru þaðan ættuð. Í Landnámu er getið um
umfangsmikið landnám frá Bretlandseyjum,
t.d. landnám Auðar, djúpúðgu, í Dölum, en
hún kom með lið sitt úr Suðureyjum. Með
henni í för voru höfðingjar úr eyjunum, sem
settust allvíða að á Íslandi og tóku sér hér
mannaforráð.
Landnámsfólkið úr Bretlandseyjum flutti
með sér kristna bókmenningu til Íslands,
sem skaut rótum, og af þeim meiði uxu síðan
bókmenntir Íslendinga, sem voru einsdæmi
á Norðurlöndunum á sinni tíð, en áttu sér
rætur í hefðbundinni bókmenningu Kelta til
forna. Keltar voru á árunum 700-1000 ekki
samstiga Rómarkirkjunni, heldur þróuðu sína
sjálfstæðu menningu innan vébanda
kaþólskrar kirkju, sem ekki laut þó forræði
páfans í Róm. Á þessum grunni þróuðu
Íslendingar sína sagnahefð og kveðskap
og síðar stafróf og ritmenningu. Af þessum
sökum finnast ekki leifar af sambærilegri
ritmenningu í hinum norrænu löndunum frá
því fyrir 1300, enda voru íslenzkir sagnarit-
arar fengnir til ritstarfa þar, t.d. í Noregi, á
þessu blómaskeiði Íslands.
Menningarsamband hélzt með Bretum og
Íslendingum fyrir og eftir kristnitökuna, og
voru ungir menn sendir héðan til náms í
Bretlandi, t.d. í Lincoln á Englandi. Á 15. öld
hafði skipakostur og siglingatækni Breta eflzt
nægilega, til að þeir sæju sér hag í að stunda
fiskveiðar hér við land fyrir heimamarkað og
viðskipti við Íslendinga, sem þá voru komnir
undir Danakonung. Voru Englendingar svo
áberandi hér, að þessi öld er stundum kölluð
Enska öldin, þótt Danir væru vissulega form-
legir valdhafar hér.
Á næstu öld á eftir, Siðskiptaöldinni, urðu
miklar róstur á meðal germanskra þjóða
meginlands Evrópu, á öllum Norðurlöndunum
og á Bretlandseyjum, í kjölfar upp reisnar
Ágústínusarmunksins og prófessorsins við
háskólann í Wittenberg í Saxlandi, Marteins
Lúthers, gegn rómversk-kaþólsku kirkjunni.
Marteinn Lúther tók mjög ákveðna afstöðu
gegn Bændauppreisninni í Þýzkalandi
um 1520-1525, sem kenningar hans urðu
þó kveikjan að. Við þetta missti uppreisn
hans flugið á meginlandinu, en svo fór, að
ríki í norðanverðri Evrópu sögðu skilið við
páfadóm og stofnuðu mótmælendakirkjur,
sem reistar voru á trúarkenningum Marteins
Lúthers og samverkamanna hans. Englend-
ingar sögðu skilið við páfann í Róm nokkru
síðar á öldinni eða á dögum Hinriks, konungs,
VIII, sem stofnaði ensku biskupakirkjuna.
Englendingar sköpuðu sér þannig sérstöðu í
trúmálum, þar sem þeir höfnuðu lútherskum
sið, þótt þeir gerðust flestir mótmælendur. Er
þetta dæmi um sjálfstæða afstöðu Englend-
inga til meginstrauma á meginlandinu.
Hérlendis höfðu bæði Englendingar og
Þjóðverjar (Hansakaupmenn) komið sér fyrir,
t.d. Englendingar í Grindavík og Þjóðverjar
í Hafnarfirði og við Straumsvík. Varð sam-
keppnin svo hörð á milli þeirra, að til vopna-
viðskipta kom á Suðurnesjum.
Á 17. öld urðu miklar væringar á milli trúar-
hópa á meginlandi Evrópu og á Bretlandi, sem
náðu hámarki með 30 ára stríðinu, 1618-
1648, sem aðallega var háð í Þýzkalandi og
gekk afar nærri þýzku þjóðinni, sem var í raun
í heila öld á eftir að ná sér eftir þann hildar-
leik. Á Bretlandi varð borgarastyrjöld, sem
endaði með mikilli styrkingu enska þingsins á
kostnað konungsvaldsins. Áttu Englendingar
þar frumkvæði að lýðræðislegri stjórnarhátt-
um en tíðkazt höfðu í Evrópu og skáru sig
lengi vel úr, hvað þingræðislegt stjórnarfar
varðar. Á 17. öld tóku Bretar fyrir alvöru að
byggja upp flotaveldi sitt, sem varð brátt hið
mesta í Evrópu, og hefur engu Evrópuríki
tekizt að skáka þeim á því sviði fram á okkar
dag fyrr en e.t.v. nú, að Rússland er tekið að