Saga - 2012, Síða 30

mann gamlan, tenntan sem hund og meir en tíu fóta háan. Hann
hafði gullhringa í eyrum og hengu niður úr gimsteinar. Hann var
biskup þess staðar.“ Síðan biður hann þá félaga „niður að leggja
belti og vopn vor, yfirklæði og skóklæði, og bað þá inn ganga sem
hreinir væri og fyrir utan kvenna ást og losta“.72 Þrátt fyrir kynlegt
útlit og dökkan hörundslit á þessi maður greinilega að vera hrein-
lífari en gengur og gerist og að einhverju leyti til fyrirmyndar á
kristinn mælikvarða. Jafnframt gerir sagan ráð fyrir því að þessi
framandi maður aðhyllist sömu gildi og kristnir munkar, ekki
er gert ráð fyrir að hann kunni að aðhyllast önnur og framandi gildi.
Göfugir villimenn af þessu tagi koma iðulega fyrir í fornaldar-
ritum og í kristilegum miðalda ritum. Þeir vara við of metnaði og
draga fram að allir menn séu börn guðs.73 Þannig var kristin algild-
ishyggja þegar best lét. Hún boðaði að ekki skyldi skeyta um ytri
ásjónu manna heldur dæma þá eftir trú og siðferði. Samt sem áður
eru slíkar hugmyndir þjóðhverfar í eðli sínu, og varpað er upp
jákvæðri fremur en neikvæðri mynd af eigin samfélagi þeirra sem
skrifa um hina göfugu villimenn.74
Einkenni á göfugum mönnum í heiðni er að þeir skynja tilvist
guðs, spá fyrir komu Krists eða viðurkenna að kristinn siður sé betri
en sinn eigin.75 Þeir eru „klerkar“ í skilningi kristinna manna.
Þannig fer fyrir heiðingjanum Balam, sem segir frá í Agulando
þætti. Hann kemur til hirðar Karlamagnúsar konungs „og dvelst
Balam litla hríð meður Karlamagnúsi, hugleiðir meður sér háttu og
framferði kristinna manna og fellst honum það vel allt í skap, þykist
það skilja að miklu er merkilegri þeirra siður en heiðinna þjóða“.76
Er maðurinn afbragð annarra heiðingja enda segir Karlamagnús:
„En mjög er það harmanda að svo hraustur drengur skal eigi kenna
skapara sinn sem Balam er“.77
sverrir jakobsson28
72 Alexanders saga, bls. 164.
73 Hugmyndir um „göfuga villimenn“ má finna allt frá fornöld til nýaldar sjá Urs
Bitterli, Die ‘Wilden’ und die ‘Zivilisierten’. Grundzüge einer Geistes- und Kultur -
geschichte der europäisch-überseeischen Begegnung (München: C.H. Beck 1976),
bls. 370–373; um miðaldir sérstaklega sjá John B. Friedman, The Monstrous
Races in Medieval Art and Thought (Cambridge, Mass.: Harvard University Press
1981), bls. 163–177.
74 Sbr. Urs Bitterli, Die ‘Wilden’ und die ‘Zivilisierten’, bls. 374.
75 Sbr. Lars Lönnroth, „The Noble Heathen. A Theme in the Sagas,“ Scandinavian
Studies 41 (1969), bls. 12–16.
77 Karlamagnus saga ok kappa hans, bls. 149.
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:46 Page 28