Saga - 2012, Page 165

segir að megináhersla sé á árabilið 1910–1930 „sem var það skeið í íslenskum
stjórnmálum þegar til varð almenn orðræða um félagslegt hlutverk lista sem
ekki var fyrst og fremst bundin bókmenntaumræðu. Þetta var jafnframt sá
tími þegar valdastofnanir samfélagsins fóru að sýna því sérstakan áhuga að
styðja og hagnýta listir í félagslegum tilgangi“ (bls. 10). Fyrri hluti rit-
gerðarinnar tekur að miklu leyti mið af hugmyndasögu tímabils sem í
Evrópusögu er tengt við innreið nútímaviðhorfa í menningu og viðnám við
þeim hugmyndum (t.d. Belle Époque). Stofnun Háskóla Íslands er frekar
afleiðing en orsök þessarar orðræðu, ein af þeim praktísku út færslum sem
stjórnvöld grípa til þegar koma átti íslenskri menningu í ákveð inn farveg.
Eins og Gunnar Karlsson, ritstjóri Háskólasögunnar nýju, bendir á neyð -
umst við til að taka þessa fámennu stofnun alvarlega allt frá stofnun henn-
ar og um það verður svo sem ekki deilt; ég saknaði bara nánari rökstuðn -
ings fyrir tímaramma ritgerðarinnar.6 Í ljósi tímarammans má svo spyrja
hvort það fari nógu vel á því að hefja ritgerðina með tilvísun í ræðu höld og
umræður sem áttu sér stað árin 1939 og 1940 — vissulega veita atburðir
heimssögunnar þarna dramatíska umgjörð um efnið en mér hefði þó fund-
ist fara betur á því að kynna efnið innan tímarammans sem er svo skýrt
afmarkaður í titli.
Fyrri hluti verksins er orðræðugreining á fræðilegum skrifum um fagur-
fræði og samfélagslegt gildi fagurra lista. Í síðari hluta er þessi orðræða
mátuð við viðfangsefni stjórnmálamanna og félagasamtaka þar sem áhersla
var á að móta landsmenn og koma Íslendingum í hóp „menningarþjóða“.
Greiningin er póststrúktúralísk og aðferðafræðin tekur mið af kenningum
Michel Foucault um stjórnvaldstækni og valdatengsl. Ólafur heldur því vel
til haga að ætlun hans sé ekki að greina hugmyndasögulegar rætur íslenskr-
ar menningar; hann leitast við að túlka og skýra þær sögulegu forsendur
sem mótað hafa nútímalegan skilning á fagurfræði, „hvernig tiltekinn sjálf-
sagður sannleiki er sögulega mótaður og hefur mótast í tilteknu félagslegu
og pólitísku samhengi” (bls. 18), og tekur þar mið af sifjafræði Michel
Foucaults. Ólafur stillir þessari nálgun sinni upp gegn „hefðbundnum sögu-
legum rannsóknum“ sem hann nefnir svo (bls. 18) og tekur skýrt fram að
markmiðið sé „ekki að greina hugmyndasögulegar rætur orðræðunnar um
menningu og listir sem samfélagslegt viðfangsefni“ (bls. 14). Ólafur er kurt-
eis í umfjöllun sinni um hefðbundnar sögulegar rannsóknir og tekur fram
að hann sé ekki að gefa í skyn að slíkar rannsóknir séu gamaldags, en
kannski einmitt af því að hann notar orðið gamaldags staðnæmdist ég við
þessa varnagla á aðferðafræðinni. Hann ímyndar sér að hefðbundin nálgun
að efninu hefði falist í því að rekja í grófum dráttum hvernig saga íslenskr-
ar menningar væri saga línulegrar framþróunar þar sem hlutverk hins opin-
andmæli 163
6 Hér er vísað í viðtal við Gunnar Karlsson um ritun sögu Háskóla Íslands sem
áður var að finna á sögu- og afmælisvef Háskóla Íslands.
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 163