Saga - 2012, Síða 175

ana“.10 Hér er um að ræða viðhorf sem boðberar módernisma í íslenskum
listum þurftu að berjast við næstu áratugina, en það er að sínu leyti merki-
legt að þeim skuli hér vera beint gegn raunsæishefðinni.
Í umfjöllun um hugmyndir Sigurðar Nordals í þriðja kafla leggur Ólaf-
ur megináherslu á fyrirlestraröðina Einlyndi og marglyndi sem Nordal flutti
í Reykjavík veturinn 1918 til 1919. Hann vitnar töluvert til almennrar
umfjöllunar Nordals um lífernislist í upphafi og niðurlagi verksins, en það
hugtak hefur Þorsteinn Gylfason bent á að sé komið frá áðurnefndum
Christen Collin. Þetta er að því leyti skiljanlegt að hugmyndir Nordals um
lífernislist samræmast vel þeim kenningum Michel Foucault um stýringu
sjálfsmótunar sem eru afar mikilvægar fyrir fræðilega nálgun Ólafs í rit-
gerðinni, en efnislega hefði þessi umfjöllun þó hugsanlega átt betur heima
í fjórða kafla ritgerðarinnar. Í þriðja kaflanum sniðgengur Ólafur af ein-
hverjum ástæðum afar áhugaverða fyrirlestra Nordals í Einlyndi og marg-
lyndi þar sem bætandi en þó ekki síður spillandi áhrif bókmennta og lista
eru beinlínis rædd. Sömu sögu er að segja um fyrirlestra þar sem Nordal
gerir athyglisverðan greinarmun á siðferðilegu og listrænu gildi listaverka.
Umfjöllunin um Nordal í þriðja kaflanum er töluvert styttri en hliðstæð
umfjöllun um þá Guðmund Finnbogason og Ágúst H. Bjarnason þannig að
hér er ekki plássleysi um að kenna. Einnig kemur á óvart að skrif Nordals
um framúrstefnulist í Einlyndi og marglyndi skuli ekki rædd í fimmta kafla
ritgerðarinnar. Þess í stað vitnar Ólafur til fremur íhaldssamra hugmynda
Alexanders Jóhannessonar um fegurð. Hugsanlega er ástæðan sú að
Nordal hafði fjölbreytilegri sýn á samleik hefðar og framúrstefnu, hins
þjóðlega og hins alþjóðlega, en margir samtímamenn hans, eins og Ólafur
víkur reyndar að í síðari hluta ritgerðarinnar (bls. 230). Í ljósi heildarsam-
hengis rannsóknarinnar hefði engu að síður verið æskilegt að þetta hefði
komið skýrar fram í fyrri hlutanum.
Í umfjöllun sinni í þriðja kaflanum getur Ólafur þess vissulega að
Nordal hafi „kunnað að meta ýmsar af þeim bókmenntum og listum sem
Collin áleit sýktar og spillandi“ en þeir hafi samt sem áður átt það sameig-
inlegt „að líta svo á að sannar bókmenntir væru mikilvægasti þroskabrunn-
urinn sem einstaklingurinn gæti sótt í til að auðga líf sitt“ (bls. 65). Það var
hér sem ég saknaði frekari rökstuðnings og greiningar. Staðreyndin er sú að
Nordal stefnir viðhorfum sínum til þess sem hann kallar ýmist lífsgildi eða
siðferðilegt gildi bókmenntanna ítrekað gegn svonefndu listgildi þeirra.
Hugmynd hans um „sannar bókmenntir“ verður fyrir vikið allt annað en
einföld. Í fyrsta fyrirlestri sínum segir Sigurður meðal annars:
andmæli 173
10 Sigurður Nordal. „Heilindi.“ Í „Skiptar skoðanir“. Líf og lífsskoðun II. And stæður
(Reykjavík: Almenna bókafélagið 1987), bls. 336. Greinin birtist upphaflega
1926.
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 173