Saga - 2012, Síða 176

Eg er nú sannfærður um, að listin er eitt af þeim vafalausu gildum
mannkynsins, sem ekki verður mælt á neinn annan mælikvarða; í list-
inni nær viss hæfileiki sálarinnar hæsta þroska sínum, hún er ein af
leiðunum upp á tindana, einn af fálmurunum í áttina til þess guðdóm-
lega. Bókmenntirnar eru lífheild, sem verður að fá að þroskast frjálst og
hlaupa sín gönuskeið eftir eigin lögum. Siðspekin getur aldrei gefið
henni lög, því að bæði takmark og leið skáldsins er önnur en siðbóta-
mannsins. Auðvitað eru til siðferðilega skaðlegar bækur, en gegn þeim
verður að vinna með því að efla siðferðisþróttinn, en ekki með því að
hefta frelsi bókmenntanna.11
Þessi athugasemd er í góðu samræmi við þá almennu áherslu sem Nordal
leggur á að lífernislistin sem hann boði felist ekki í þjónustu við smáborg-
aralegan siðaboðskap og erfðavenjur, heldur sé hún fremur skapandi til-
vistarhyggja sem hver einstaklingur þurfi að móta á grundvelli sinnar eigin
sjálfsveru. Þar geti listirnar vissulega komið að gagni. Síðar í fyrirlestrinum
segir Nordal: „Það er nú m.a. hlutverk lista og vísinda að rjúfa þessa blæju
hins hagnýta vana. Málaralist síðustu áratuga spyr um, hvað vér í raun og
veru sjáum, ekki hvað vér þykjumst sjá. Munurinn er ekki lítill. List og vís-
indi reyna að gefa oss aftur hina hreinu skynjun og undrunina yfir tilver-
unni“.12
Nordal rekur þó þann varnagla að listræn upplifun hafi sínar takmark-
anir og geti ekki komið í staðinn fyrir lifandi reynslu af veruleikanum:
Fjölbreyttasta reynsla, sem mér finnst muni vera í raun og veru hugs-
anleg, er reynsla sú, sem fæst með því að lesa skáldrit og skoða lista-
verk og gripasöfn. Allt þetta gefur veruleika, en niðursoðinn veruleika,
og fyrir alla mundi heimurinn vera fremur fátækur án þess. En þetta er
einhæf reynsla; hún snertir aðeins hugsunina og yfirborð tilfinning-
anna, stemmningarnar. Allar hinar sterkari tilfinningar, sem fæðast þar
sem maðurinn leggur sjálfan sig undir í tafli lífsins, veslast upp, og eins
allt hið framkvæma í manninum. 13
Nordal ræðir sérstaklega frá þessum sama sjónarhóli margháttuð áhrif
skáldskapar, sem geti í senn unnið gegn eirðarleysi og fleiri neikvæðum til-
finningum og ýtt undir þær.14 Þá er að finna í Einlyndi og marglyndi, rétt eins
og í Skiptum skoðunum, áfellisdóm yfir arfleifð natúralismans sem Nordal
segir vera úrelta tískustefnu sem hafi lagt „allt of mikla áherzlu á úthverfu
jón karl helgason174
11 Sigurður Nordal. „Einlyndi og marglyndi. Hannesar Árnasonar fyrirlestrar.“
Líf og lífsskoðun II. Andstæður (Reykjavík: Almenna bókafélagið 1987), bls. 34.
12 Sama heimild, bls. 96.
13 Sama heimild, bls. 111.
14 Sama heimild, bls. 150–51.
Saga haust 2012_Saga haust 2004 - NOTA 27.11.2012 10:47 Page 174