Saga - 2015, Page 32

orðabókar Háskólans er ekki að finna nein dæmi heldur um sam-
tímanotkun sagnarinnar að skamma sem með augljósum hætti vísar
til kynferðisofbeldis.60 Það er ekki þar með sagt að kenning Helgu
um að Natan hafi misnotað Agnesi og Sigríði og það hafi verið
orsök morðanna sé í sjálfri sér ótrúverðug eða að tilgátan eigi ekki
rétt á sér. en án skýrari heimilda er aðeins um tilgátu að ræða, ekki
sönnun á því að Agnes og Sigríður hafi verið „dæmdar til dauða
fyrir nauðgun karlasamfélagsins“ eins og Helga fullyrðir í lokaorð -
um greinar sinnar.61
Að öðru leyti birtist hlutdeild sýslumannsins í sköpun textans og
merkingu hans hvergi í greinum eggerts Þórs og Helgu, ekki frekar
en í texta skrifarans, réttarhaldinu sjálfu eða þeirri lagalegu umgjörð
sem þó beinlínis skapaði textann og tryggði varðveislu hans.62 Það
veikir röksemdafærslur þeirra. vitnisburðum fyrir dómi var ávallt
að einhverju leyti stýrt af gildandi lögum, umhverfi réttarhaldsins
og þeim yfirvaldspersónum sem að málinu komu. Það þýðir þó ekki
að sakborningar á borð við Agnesi, Sigríði og Friðrik hafi ekki getað
haft áhrif á innihald vitnisburða sinna. en þau áhrif og túlkun þeirra
er ekki án vandkvæða heldur.
Mótun minninga og frásagnartækni vitnisburða
Það kann að virðast augljóst, en full ástæða til að ítreka það, að auk
alls hins ofangreinda mótast frásagnir vitnisburða fyrir dómi af því
hvernig vitnin hafa sjálf skapað frásagnir sínar af viðkomandi
atburðum, einstaklingum eða samskiptum. Samfara auknum efa-
semdum sagnfræðinga á síðustu áratugum um sannleiksgildi rétt-
vilhelm vilhelmsson30
bls. 50–51; GB/5 3. Fylgiskjöl dómsmála 1837–1837. Bjarni Thorarensen amt -
maður til Björns Blöndal 27. maí 1837; GB/5 3. Útskrift af Húnavatnssýslu jus-
tits protocoll 15. apríl 1837.
60 Ritmálssafn orðabókar Háskólans. http://www.arnastofnun.is/page/ritmals-
safn. Leitað var að sögninni að skamma og nafnorðinu skömm. Skoðað 8.
febrúar 2015.
61 Helga kress, „eftir hans skipun“, bls. 118.
62 Helga bendir reyndar á að á köflum séu vitnisburðir sakborninganna í óbeinni
ræðu og því meira ritstýrt en þeim vitnisburðum sem eru í beinni ræðu (bls.
104). Það er þó ekkert sjálfgefið. Lesandinn hefur enga örugga leið til að ganga
úr skugga um hvort og þá hvenær skrifarinn endursegir þau orð sem falla í
réttarsalnum eða sýslumaðurinn ritstýrir frásögnum eða skrásetningu, og slík
stílbrögð geta allt eins átt við um beina ræðu eins og óbeina.