Saga - 2015, Page 43

var á náðir yfirvalda.96 Hvort hægt sé, án nokkurra fyrirvara, að
heimfæra kenningu hans upp á íslenskt samfélag á öndverðri 19. öld
skal ósagt látið en þó má ljóst vera að uppgötvun sýslumanns á
sauðaþjófnuðum heimilisfólksins í katadal er í sjálfri sér ekkert sér-
stakt merki um útbreidda lögleysu. Fullyrð ingar um slíkt krefjast í
það minnsta ítarlegri rökstuðnings.
Það sama á við þegar Helga kress lýsir morðinu á Natani sem
„einu undankomuleiðinni sem samfélagið bauð þeim [þ.e. Agnesi
og Sigríði] upp á“ frá þeirri illu meðferð sem þær liðu í vistinni hjá
honum.97 vistinni líkir Helga raunar við fangahald og byggir það á
notkun orðsins „strjúka“ í frásögn Sigríðar fyrir dómi af flótta
Agnesar úr vistinni eftir að Natan hafði sakað hana um sauðaþjófn -
að í febrúar 1828, aðeins örfáum vikum fyrir morðið.98 Það má
auðvitað vel vera að Natan hafi í raun haldið þeim föngnum í vist-
inni. Það var ekki óþekkt.99 en vinnuhjú höfðu lögbundin réttindi
sem áttu að tryggja þeim undankomuleið úr vondri vist. Samkvæmt
húsagatilskipuninni var húsbændum skylt að fæða og klæða hjú sín,
gjalda þeim kaup sitt tímanlega og varast að ofþyngja þeim við
vinnu. Þeir máttu ekki skamma þau með formælingum né vega að
æru þeirra né straffa þau þannig að það ylli „Skade paa deres
Sundhed, eller saare eller lemlæste dennem“. ef húsbændur brutu
á þessum réttindum máttu hjú leita til viðeigandi yfirvalda (hrepp-
stjóra eða sýslumanns), sem áttu að sekta húsbóndann og leita sátta
ellegar útvega viðkomandi nýja vist.100
Lagaleg réttindi hjúa á pappír voru þó engin ávísun á að þau
væru virt af húsbændum né að yfirvöld tækju mark á umkvört -
stílfært og sett í samhengi 41
96 Pieter Spierenburg, „Crime“, Encyclopedia of European Social History from 1350
to 2000. 3. bindi. Ritstj. Peter N. Stearns. (Detroit: Charles Scribner‘s Sons
2001), bls. 339–340.
97 Helga kress, „eftir hans skipun“, bls. 115.
98 Sama heimild, bls. 114. Í dómabókinni er eftirfarandi haft eftir Sigríði: „eptir
ad Nathan [upphaflega skrifað Agnes en strikað yfir og Nathan skrifað fyrir
ofan] kom heim; og eptir ad Sigurdur var í burtu, enn Agnes var strokin út ad
Asbiarnarstödum og Tjörn fyrir þá orsök ad Nathan hafdi skammad hana“.
ÞÍ. Sýslumaðurinn á Blönduósi. GA/7 2. Dóma- og þingbók 1827–1830, bls.
157.
99 Sbr. ÞÍ. Sýslumaðurinn á Blönduósi. GA/8 1. Dóma- og þingbók 1830–1835,
bls. 408–432, 470–481.
100 Lovsamling for Island II, bls. 614–615.