Saga - 2015, Síða 173

aður í alla staði og afar upplýsandi um kjör alþýðumanna á tímabilinu sem
verkið nær til.
Þrátt fyrir aðfinnslur mínar hér að ofan lít ég svo á að sagnfræðingar,
hvar í sveit sem þeir eru settir, hafi fengið í hendur afbragðsgott verk til
aflestrar og að Þorleifur Friðriksson hafi jafnframt fært félagsmönnum
eflingar stéttarfélags frábært efni til umhugsunar, efni sem fjallar um örlög
fólks sem tilheyrði sömu stétt og það sjálft á fyrri hluta 20. aldar.
Sigurður Gylfi Magnússon
Gísli Pálsson, HANS JÓNATAN. MAÐURINN SeM STAL SJÁLFUM
SÉR. Mál og menning. Reykjavík 2014. 230 bls. Atburðaskrá, tilvísanir,
korta- og myndaskrá, heimildaskrá, manna- og staðarnafnaskrá.
Saga löngu látins manns sem fremur lítið er vitað um reyndist vera sú ævi-
saga sem vakti hvað mesta athygli landsmanna fyrir jólin 2014. Það er
ánægjulegt að loksins sé tekið saman það sem vitað er um Hans Jónatan,
karabíska þrælinn sem varð verslunarstjóri á Djúpavogi (eins og segir á bók-
arkápu) og reyndar fá lesendur töluvert meira fyrir sinn snúð því að saga
hans er sett í víðfeðmt alþjóðlegt samhengi.
Hans Jónatan (1784–1827) fæddist ánauðugur þræll á eyjunni St. Croix í
karíbahafi, dvaldi í kaupmannahöfn á unglingsárum en var síðustu tuttugu
og fimm ár ævinnar á Íslandi. Undirtitill bókarinnar er hnyttinn — að stela
sjálfum sér er næsta ómögulegt frá sjónarhóli lesenda sem fæstir geta að óat-
huguðu máli ímyndað sér hvernig er að vera annarra eign. en meðan á
Danmerkurdvöl Hans stóð reyndi hann að öðlast frelsi og leiddi sú tilraun
til dómsmáls sem er bæði mikilvægt í sögu mannréttindabaráttu heimsins
og vandlega skrásettur kafli í lífi þessa áhugaverða manns. Dómsmálið er í
raun eini skrásetti kaflinn í lífi Hans Jónatans og höfundur stendur því
frammi fyrir ögrandi verkefni þegar kemur að því að skrifa ævisögu hans.
Það verkefni leysir hann með sóma og prýði og úr verður myndarleg bók
og fróðleg.
Segja má að í bókinni séu tvær meginlínur: annars vegar Hans Jónatan
persónulega og óvenjulegt lífshlaup hans og hins vegar saga Hans Jónatans
í alþjóðlegu samhengi. Þar er af nógu að taka og höfundi ferst vel úr hendi
að greina frá hræringum í veraldarsögunni með útgangspunktinn í þessum
ákveðna manni. Athygli vekur að fjallað er um þrælahald sem glæp „af tölu-
vert annarri stærðargráðu en aðrir glæpir gegn mannkyni“ (bls. 214). Allt of
lengi hefur verið hefð fyrir því að taka því sögulega fyrirbæri sem gefnu og
ræða það á þeim nótum, stundum einfaldlega sem mikilvægan og sjálf-
sagðan hlekk í vestrænu hagkerfi síns tíma. ef að er gáð er hins vegar um
ritdómar 171