Saga - 2015, Side 189

arkitektsins og sagnfræðingsins færir okkur fleiri rit um skiplag og bygging-
ar, ekki síður það sem varð en það sem ekki varð. Þekking á sögunni treystir
grunn skipulagsvinnu og bækur um byggingarlist og skipulag geta átt þátt
í að gera hið raunverulega byggða umhverfi betra. Þetta er bók sem sýnir
vel að myndir geta sagt meira en þúsund orð.
Ágústa Kristófersdóttir
HvÍTUR JÖkULL SNAUÐIR MeNN. eFTIRLÁTNAR eIGUR AL -
ÞÝÐU Í eFSTU ByGGÐUM BoRGARFJARÐAR Á ÖÐRUM FJÓRÐ -
UNGI 19. ALDAR. Útgefandi Már Jónsson. Snorrastofa. Rit vIII.
Ritstjóri ritraðar Bergur Þorgeirsson. Reykholt Snorrastofa 2014. 347 bls.
viðaukar, myndaskrá, heimildaskrá, atriðaskrá, nafnaskrá.
Í bókinni er að finna allar varðveittar dánarbúsuppskriftir fólks á árabilinu
1821–1851 sem bjó á 19 lögbýlum er áttu kirkjusókn að Gilsbakkakirkju í
Hvítársíðu og Stóra-Áskirkju í Hálsasveit. Útgefandi (hér eftir nefndur MJ)
segir að úr Borgarfirði séu til gögn af þessum toga er varða um það bil tvö
þúsund manns (bls. 41). Af ærnu var því að taka, en að athuguðu máli valdi
MJ gögn um eftirlátnar eigur fólks af efstu bæjum í byggðum Borgarfjarðar
á þeirri forsendu að þau „eru bæði þétt og góð, ekki síst árin 1836–1843“
(bls. 43). Auk dánarbúsuppskrifta og uppboðsgagna eru birt ýmis bréf og
aðrar skrár og eru þar einkum eftirtektarverðar úttektir húsa á sex jörðum
á svæðinu frá tímabilinu sem bókin nær yfir. MJ ritar inngang að bókinni og
drepur þar á ýmis fróðleg atriði frá fyrri tíð um búsetu manna og ferðalög í
héraðinu, mannfjölda, eignarhald á jörðum, læsi íbúanna, erfðalög sem giltu
á 19. öld og loks um gögnin sem eru megininntak bókarinnar.
MJ hefir greinilega lagt mikla nákvæmnisvinnu í öflun gagna, beinar
uppskriftir eftir fjölmörgum þeirra og endursagnir eftir öðrum. Framan við
hverja dánarbúsuppskrift hefir hann samið formála með æviatriðum þeirra
einstaklinga sem uppskriftirnar varða. Þar er víða leitað fanga og birtar
mikil vægar upplýsingar um einstaklinga, til að mynda úr húsvitjunar- og
prestsþjónustubókum, sóknarmannatölum, bréfum og bréfadagbókum á
Þjóðskjalasafni og hreppsbókum á Héraðsskjalasafninu í Borgarnesi. yfir
þessum gagnorðu formálum MJ er heiðríkja heimildanna óspillt af vanga-
veltum um líðan fólks og er það vel. Á eftir hverri dánarbúsuppskrift endur -
segir MJ tiltæka gjörninga eða birtir orðrétta um það hverjar voru áhvílandi
skuldir á dánarbúi, útfararkostnaður hins látna er fram talinn og skýrt
hvernig arfur skiptist milli erfingja hans og eftir atvikum birtir uppboðs -
gjörningar þar sem fram kemur verð hvers hlutar úr dánarbúinu og nöfn
kaupenda. vandaðar skrár aftast í bókinni auka mjög á gildi hennar.
ritdómar 187