Saga - 2015, Blaðsíða 192

að vísu stutt umfjöllun en mikilvæg til að setja verkalýðsbaráttuna í sam-
hengi þjóðfélagsaðstæðna, bæði hér á landi og erlendis.
Það slær lesandann frá fyrstu köflum verksins hversu frumstæðar að -
stæður íslensks verkafólks voru á fyrstu áratugum tuttugustu aldarinnar —
vinna stopul, aðstæður afar erfiðar og kjörin lök — enda var Ísland eitt
fátækasta svæði evrópu á þeim tíma. vegferð Íslendinga á tuttugustu öld-
inni, frá fátækt til bjargálna og velsældar, var því löng og uppgangurinn
hraður, sérstaklega frá og með árum seinni heimsstyrjaldarinnar.
Í verki Sumarliða má því greina mikilvæga þætti nútímavæðingarinnar
á Íslandi, þó fleira komi auðvitað við sögu þeirra víðtæku breytinga svo sem
tækniþróun, aukin menntun, menning og stjórnmál. Stjórnmál leika þó afar
stórt hlutverk í sögu Sumarliða, enda var verkalýðshreyfingin öðrum þræði
sprottin af pólitískum rótum og lék lengst af stórt hlutverk á leikvangi
stjórnmálanna, einnig eftir að formleg skil urðu milli Alþýðuflokksins og
Alþýðusambandsins árið 1940. Án þessa sjónarhorns alþýðunnar og verka -
lýðshreyfingarinnar væri saga nútímavæðingar á Íslandi afar takmörkuð og
ófullnægjandi.
Sumarliði fjallar um alla mikilvægustu þætti lífskjaranna og lífsháttanna:
kaup, vinnutíma og önnur starfstengd réttindi, atvinnu og atvinnuleysi,
tryggingar (alþýðutryggingar og almannatryggingar), húsnæðismál, frítíma
og orlof, vinnuaðstæður, öryggi og aðbúnað, lífeyri og almenn velferðarmál.
Hlutverk verkalýðshreyfingarinnar við mótun framfara á hinum ýmsu svið -
um vinnunnar og lífskjaranna er vendilega rakið, stundum svolítið þó á
kostnað annarra áhrifavalda á borð við tækniþróun, menntun og víðtækari
stjórnmálaáhrif en þau sem beinlínis tengdust verkalýðshreyfingunni.
Þá gerir höfundur ítarlega grein fyrir því hvernig þróunin var ólík á
Reykjavíkursvæðinu og á landsbyggðinni og hann gerir jafnréttismálum
kynjanna og alþjóðlegum áhrifum góð skil. eitt af því sem slær lesandann
er hversu seint verkalýðshreyfingin lét sig stöðu kvenna einhverju varða.
Það var fyrst eftir að atvinnuþátttaka kvenna tók að aukast umtalsvert, eftir
1960, að eitthvað þokaðist til hagsbóta fyrir vinnandi konur. Á tíma Hanni -
bals valdimarssonar sem forseta ASÍ, á sjötta áratugnum, urðu samt nokkur
umskipti í jafnréttismálum kynjanna. Framgangur þeirra innan hreyfingar-
innar var þó hægur framanaf. Umbótum í launamálum kvenna miðaði líka
hægt í fyrstu og að sumu leyti einnig eftir að ASÍ-félögin fóru að sinna þeim
af meiri krafti. Það var ekki einungis að verkalýðshreyfingin hafi upphaf -
lega mótast sem hreyfing verkakarla heldur gætti þar, eins og í samfélaginu
almennt, íhaldssemi gagnvart breytingum á stöðu kvenna. Þetta hefur þó
batnað umtalsvert á síðustu áratugum.
Þá setur Sumarliði víða stöðu og þróun verkalýðsmálanna í samhengi
við þróunina hjá öðrum þjóðum, einkum hinum Norðurlandaþjóðunum. Þó
þar sé ekki um skipulegan né víðtækan samanburð að ræða er mikið gagn
að slíkum almennum samanburði við grannríkin í verki sem þessu.
ritdómar190