Andvari - 01.01.2012, Page 138

136
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
ANDVARI
sem við kennum gjarnan við realisma: raunsæi. George Eliot er tvímælalaust
einn af meisturum raunsæisskáldsögunnar og stundum hefur verið bent á verk
hennar Middlemarch sem þá skáldsögu sem sameini með hvað styrkustum
hætti megineinkenni realismans.
Dickens er vissulega líka meðal lykilhöfunda realismans á Englandi og
þótt víðar sé horft, en hann lætur ekki vel að stjórn í þessu kerfi. Fyrstu
verk hans voru sem fyrr segir með pistla- og skissusniði; hann var ófeim-
inn við að kynna nýja persónu eða umfjöllunarefni til sögunnar þegar síst
varði - semsé skjóta inn þáttum. Að einhverju leyti tengdist þetta því að hann
birti flestar skáldsögur sínar í þáttum, það er að segja sem framhaldssögur í
blöðum eða tímaritum og skrifaði stundum í kappi við tímann. Jafnvel þegar
hann er orðinn reyndur höfundur, seint á fimmta áratug aldarinnar, og tekur
að semja hinar miklu félagslegu skáldsögur sínar - stórvirki hans á því sviði
eru bækurnar Dombey and Son, Bleak House og Little Dorrit - liggur hann
enn undir ámæli fyrir að halda ekki nógu vel á sögufléttunni. Hann sé jafn-
vel með margar fléttur í gangi og erfitt sé að átta sig á innbyrðis tengslum
þeirra.; kvartað er yfir að hann flökti úr einu í annað um leið og sagan þenst
út - og aðferð hans hefur jafnvel verið líkt við poka sem höfundur troði í eftir
hendinni - en á hinn bóginn er þó einnig bent á að persónur hans séu of ein-
hliða og jafnvel einfaldar, sumar algóðar, aðrar líkt og gangandi tákn fyrir
grimmd, græðgi eða ofurrökvísi. George Eliot var meðal þeirra sem gagn-
rýndu Dickens fyrir að birta ekki sannferðuga mynd af venjulegu lífi.2
Nú má til sanns vegar færa að Dickens stendur vel við höggi þegar kemur
að þeim eigindum sem hafa þótt prýða vel samdar mannlífsstúdíur, þar sem
ekki á að sýsla með athygli og tilfinningar lesandans á of einhlítan hátt.
Kaldhæðnin eða írónían í sögum Dickens er ekki fínleg - hún er lítt dulbúin
og stundum að segja má groddaleg. Ekki þarf að lesa nema allra fyrstu síð-
urnar í Dombey and Son (eða „Dombey-feðgunum“ eins og hún gæti heitið
á íslensku) til að sjá að kaupsýslumaðurinn Dombey er ekki beint hugnanleg
persóna. Þarna fer maður sem fagnar því að hafa loks eignast son sem getur
orðið framlenging hans sjálfs, ekki síst í viðskiptalega tilliti, nokkuð sem
hann telur dóttur sína allsendis ófæra um að vera. Gagnvart dótturinni og
eiginkonu sinni er hann tilfinningasljór drumbur og það fer ekki milli mála
hvert samlíðan söguhöfundarins beinist. Og þar með erum við komin að öðru
umkvörtunarefni. Sumum hefur fundist Dickens allt of tilfinningasamur höf-
undur og að persónur eins og Oliver Twist, og kannski enn frekar stúlkan
Nell í skáldsögunni Old Curiosity Shop, tali með allt of beinum hætti til með-
aumkunar lesandans, enda er nægur vitnisburður um það að lesendur Dickens
voru oft á nálum um örlög þessara persóna í hörðum heimi og biðu í ofvæni
eftir næsta söguskammti - í næsta hefti tímaritsins sem sögurnar birtust í.
Þetta minnir á ýmsar sjónvarpsþáttaraðir okkar tíma og það er engin goðgá