Andvari - 01.01.2012, Síða 139

andvari
DOKAÐ VIÐ EFTIR DICKENS
137
að segja að sögur Dickens hafi öðrum þræði einkennst af því sem nefnt hefur
verið melódrama, því að oft fer æsileg örlagasaga saman við mannlýsingar
sem geta virst fremur yfirborðslegar og mannafundi sem virðist eiga meira
skylt við ævintýri en venjubundna lífsframvindu.
Sögur Dickens komu að sínu leyti úr einskonar draumafabrikku, svo notað
sé orð sem oft er haft um Hollywoodframleiðslu okkar daga. Það sem nefnt
hefur verið Dickens-iðnaður á okkar tímum varð í reynd þegar til í höndum
hans.3 Þegar á leið ferilinn og efnahagsleg staða hans var orðin sterk kaus
hann að sitja við stjórnvöl eigin tímarita. Hann valdi í þau efni og ritstýrði
því, meðfram ritun eigin sagna sem þar birtust. Jafnframt naut hann sviðs-
ljóssins - raunar var hann einnig leikari og kom iðulega fram sem slíkur, en
enn frægari urðu þó fjölsóttar samkomur þar sem hann las með tilþrifum
úr eigin verkum. Hann var sviðsmaður, „performer", og í reynd alþýðlegur
skemmtikraftur fram í fingurgóma.
Sé hinsvegar horft á verk hans frá öðrum sjónarhóli eru þau langt frá því
að vera einföld. Sá söguheimur sem hann skapar, fyrst með skissuforminu
þar sem hver þátturinn krækir í annan, og í síðari skáldsögum sínum með
áðurnefndu marglaga fléttuformi opnaði nýja og oft djúprista sýn á samfélag
sem á æviskeiði hans varð helsta valdamiðstöð veraldar. Persónurnar kunna
sumar að virðast einhliða, en samt er persónusköpun einn sterkasti þátturinn
í sögum Dickens, og á það ekki síður við um aukapersónurnar - sem oft
eru uppspretta mikillar kímni. Margar persóna hans hafa lifað allt að því
sjálfstæðu lífi í menningarsögunni, ekki síst vegna þess bráðlifandi og marg-
breytilega tungutaks sem Dickens hafði vald yfir og léði persónum sínum í
samræðum. Músíkin sem hann fann í talmáli alþýðunnar, og endurskapaði,
tengist skáldlegum myndum sem hann lætur sögumenn sína draga upp af
mannfólki, umhverfi eða ástandi. Og styrkur persónusköpunarinnar felst öðru
fremur í því hvernig einstaklingarnir tengjast þeim flókna vef samfélagins
sem Dickens í sínum veigamestu verkum veitir okkur margvíslega innsýn í.
Þetta samfélag sjáum við oftar en ekki frá sjónarhóli þeirra sem eru vanmegn-
ugir á einhvern hátt, sem eru innilokaðir, annaðhvort í hlutskipti sínu, hlut-
verki, eða valdaleysi - en eru þó óhjákvæmilega tengdir stofnunum, auðmagni
og valdabrölti samfélagsins. Skemmtikrafturinn Dickens verður ekki klofinn
frá hinum áhrifamikla samfélagsrýni sem hikaði ekki við að vera pólitískur
og siðferðilegur postuli, höfundur sem hjó í feysknar stoðir arfbundins stétta-
samfélags og lét því bregða í brún er hann brá ýmsum speglum á loft sem
sýndu stærilæti og óstjórn þess kerfis sem átti að tryggja stöðu og völd heims-
veldis er aldrei sá sólina ganga til viðar.
Dickens keypti semsé ekki vinsældir sínar með því að horfa framhjá van-
köntum samfélagsins; öðru nær. Og hann varð ekki aðeins fádæma vinsæll
og virtur meðal samtíðarfólks, heldur er talið að hann hafi með skáldverk-