Andvari - 01.01.2012, Blaðsíða 176

174
HJALTI HUGASON
ANDVARI
slíkri neikvæðni segir hann „okkur“ gera hvert öðru lífið „miklu súrara og
leiðara og þyngra er [svo] vera ætti“ í stað þess að vera „miskunnsamir og
sáttgjarnir og fúsir á að fyrirgefa,“78 Siðfræði Bjarna tók líka á sig hagnýtari
svip. I fjórðu hugvekju sinni fjallar hann til dæmis um siðfræði skemmtunar-
innar. Þar segir hann fólk hafa frelsi til að skemmta sér en þó með ákveðnum
takmörkunum og skilyrðum: skemmtanirnar máttu ekki verða of dýrar, þær
máttu ekki verða til að eyða tímanum um of frá því sem nytsamlegt væri og
þær máttu ekki leiða til fíknar — „þær mega ekki vera lagaðar til þess að
tæla oss eða lokka til syndar, sem að síðustu kemst upp í vana“.79 Þarna má
segja að fram komi hefðbundin siðfræði mótmælenda sem boðar hófstillingu
og iðjusemi. Ekki skal getum leitt að hvað Bjarni hafði í huga varðandi síðast
talda atriðið eða hvort hann taldi sjálfan sig lifa fyllilega í anda þess, en ævi-
söguritari hans víkur víða að drykkjuskap hans sem hugsanlega ágerðist með
aldrinum og kann að hafa komið niður á starfi hans.80 Hér skal Bjarna ekki
legið á hálsi fyrir breyskleika sem alla getur hent heldur aðeins bent á sístæð-
an vanda prédikara sem talar tæpitungulaust og grípur á mannlegum vanda.
Vissulega má taka undir þá niðurstöðu ævisöguritara Bjarna, Viðars Hreins-
sonar, að Bjarni hafi boðað hefðbundinn kristindóm og af orðum hans megi
ráða að þar tali maður er taki trúna alvarlega. Síðan er áhorfsmál hvenær
slík trúaralvara geti talist „ströng“ og hvort sá strangleiki einkenni þá fremur
prédikarann, í þessu tilviki Bjarna Þorsteinsson, sérstaklega eða hvort þar sé
fremur um að ræða stríða tóna sem beri að rekja til klassískrar lútherskrar
guðfræði eða vakningarboðskapar sem á henni er byggður. Hvað sem því líður
má staðsetja Bjarna Þorsteinsson svo á litrófi íslenskrar guðfræði um miðbik
þriðja áratugar 20. aldar að hann hafi guðfræðilega séð verið á öndverðum
meiði við t.d. Þórhall Bjarnarson og Harald Níelsson enda var Bjarni af allt
öðru sauðahúsi en þeir hvað „guðfræðikúltúr" áhrærir. Með því orði er vísað
til þess margháttaða munar sem var á þeim er numið höfðu við Prestaskólann
eins og Bjarni Þorsteinsson og hinum sem kynnst höfðu fræðilegri guðfræði
við Hafnarháskóla. Það er svo opin spurning hvernig skýra beri mótsögnina
milli lofsyrða Bjarna um hugvekjusafn Páls í Gaulverjabæ og þeirrar guðfræði
sem hann gerðist talsmaður fyrir í húslestrarbók Prestafélagsins: Gerðist hann
íhaldssamur með árunum í trúarefnum líkt og svo mörgum öðrum? Varð
hann fyrir afturhvarfi? Var það stundarhrifning sem réð ferð í ritdómi hans?
Eða var hann aðeins reikull í rásinni þar sem hann skorti alla guðfræðilega
undirstöðu?