Fréttablaðið - 02.12.2022, Blaðsíða 56

Þórdís Lilja
Gunnarsdóttir
thordisg
@frettabladid.is
María Arnlaugsdóttir hefur
lifað hundrað jól. Hún segir
jólin í gamla daga hafa verið
látlaus en hátíðleg og snúist
um Jesúbarnið en að lítið fari
fyrir Guði í jólum nútímans.
„Ég man fyrst eftir mér á aðfanga-
dagskvöld árið 1924. Þá var ég á
þriðja árinu. Ég man þessi jól svo vel
því þá kviknaði í jólatrénu heima
og fyrir hugskotssjónum sé ég enn
jólatréð í ljósum logum. Á trénu
hafði verið kveikt á lifandi kertum
en eitthvað varð til þess að lítið
kerti féll af grein og kveikti í trénu.
Mikil guðs mildi var að ekki fór
verr því elsti bróðir minn, Guð-
mundur Arnlaugsson, sem löngu
síðar varð fyrsti rektor Mennta-
skólans við Hamrahlíð, náði að
grípa undir tréð og hlaupa með það
út að dyrum þar sem þeir pabbi
náðu að setja logandi jólatréð út án
þess að eldur næði að læsa klónum í
annað innanstokks. Því skemmdist
ekkert nema jólatréð og sem betur
fer höfðum við krakkarnir fengið
kramarhúsin af trénu áður og
vorum komin með gotteríið sem
við fengum um jólin.“
Þetta segir María Arnlaugsdóttir
sem fæddist á kvenréttindadaginn
19. júní 1921 og er því 101 árs síðan
í sumar.
„Þegar ég var lítil var flaggað um
alla borg í tilefni kvenréttinda-
dagsins og ég hélt að það væri vegna
þess að ég ætti afmæli. Svo þegar
ég varð 101 árs sagði ég: „Nú er ég
orðin eins árs í annað sinn og svo
verð ég tveggja ára á næsta ári“,“
segir María og hlær dillandi hlátri.
Spöruðu sætindin út jólin
María býr nú á Hrafnistu Hlévangi
í Keflavík og er elsti íbúi Reykja-
nesbæjar. Hún er við góða heilsu og
það fljót í förum að hún tekur fram
úr blaðamanni og forstöðumanni
Hlévangs á tveimur jafnfljótum
um ganga heimilisins.
„Ég var alltaf að hugsa um jólin
sem barn, en svo dofnar tilhlökk-
unin fyrir jólunum eins og allt
annað þegar maður er orðinn
svona gamall. Æskujólin voru afar
hátíðleg og mikill dagamunur. Við
klæddum okkur í spariföt og við
systurnar fengum nýja kjóla, en
þó ekki á hverju ári og þurftum að
vaxa upp úr þeim fyrst. Strákarnir
fengu nýjar buxur og skyrtu, en
slitu þeim vanalega fyrr, eins og
stráka er siður,“ segir María kank-
vís.
Jólamaturinn var einnig það
fínasta fínt.
„Á borðum var hangikjöt,
heimabakað hveitibrauð, alveg
dásamlega gott, og ávextir ef þeir
voru til. Þegar búið var að borða
og ganga frá eftir matinn las pabbi
upp úr jólaguðspjallinu og svo
sungum við jólasálma, eftir því
sem við stækkuðum og gátum.
Síðan gengum við í kringum jóla-
tréð sem pabbi hafði smíðað og var
með grænum greinum sem voru
ýmist málaðar eða með álímdum
pappír. Undir jólanóttina fékk full-
orðna fólkið sér kvöldkaffi og með
því, og við krakkarnir líka, ef við
vildum, en við vorum þá komin
með eitthvað enn þá meira spenn-
andi í kramarhúsin af jólatrénu,“
segir María, sællar minningar.
Kramarhúsin, eða pokana eins
og hún kallar þau líka, bjuggu
systkinin til eftir forskrift móður-
systur sinnar sem nam kvenfata-
saum í Bandaríkjunum.
„Pokarnir voru hengdir á jólatréð
og í þá fóru kandís og súkkulaði,
sem var sælgæti þess tíma og svo
seinna epli. Í þá daga voru ávextir
ekki fluttir til landsins og maður
var heppinn ef maður þekkti sjó-
mann sem hafði verið í útlöndum
og kom færandi hendi með epli
og seinna appelsínur og vínber.
Á aðfangadagskvöld fengum við
systkinin hvert sinn poka af trénu
og hann átti að duga öll jólin, sem
hann og gerði, því maður sparaði
sætindin,“ segir María.
Í gamla daga
snerust jólin um
Guð og Jesúbarnið
María Arnlaugs-
dóttir bíður
nú sinna 101.
jóla. Hún segir
æskujólin hafa
verið þau há-
tíðlegustu þótt
þau hafi verið
fábrotin og
látlaus í saman-
burði við of-
gnótt íslenskra
jóla í dag.
FRÉTTA
BLAÐIÐ/EYÞÓRMikið að gera á stóru heimili
María fæddist í Reykjavík og sleit
barnsskónum í Vesturbænum.
„Þar bjó ég í Akurgerði sem
var hálfgerður sveitabær, svolítið
sunnan við elliheimilið Grund.
Bærinn okkar var ekki stærri en
svo að í eina herberginu var rúm
sem mamma og pabbi sváfu í,
ásamt einu barni, og sitt hvoru
megin við hjónarúmið voru
tvö barnarúm sem í sváfu tveir
krakkar. Ég man sérstaklega eftir
því þegar elsti bróðir minn fór að
sofa á bedda í eldhúsinu,“ segir
María.
Eiginmanni sínum, Guðlaugi
Þórðarsyni, kynntist hún þegar
bæði unnu hjá prestshjónunum
í Hraungerði í Flóahreppi. Þau
María og Guðlaugur hófu búskap í
Keflavík þar sem María hefur búið
síðan 1943, en Guðlaugur féll frá
árið 1993. Saman eignuðust þau
einn son og fjórar dætur, en ein af
þeim er látin.
„Ég byrjaði að vinna í fiski eins
og allir í Keflavík þá, svo vann ég í
versluninni Eddu á horni Hafnar-
götu og Skólavegs, og endaði starfs-
ævina í Sparisjóðnum þar sem ég
vann í rúma þrjá áratugi eða þar
til ég varð 74 ára,“ segir María og
kveðst aldrei hafa þurft að kvarta
undan verkefnaleysi.
„Ég fékk tengdaforeldra mína
snemma í heimili svo það var
mannmargt og í mörg horn að
líta heima. Fyrir jólin bakaði ég
margar sortir, jólatertur og hvað
eina, ásamt því að létta undir í
smurbrauðsgerð og fleiru í Aðal-
verinu í Keflavík á aðventunni.
Svo spilaði ég við tengdamömmu
sem kallaði iðulega: „Ég er búin
að gefa!“ þegar ég var að hamast í
heimilisstörfunum og því nóg að
gera á stóru heimili,“ segir María.
Þarf engar jólagjafir lengur
Á bernskujólum Maríu tíðkaðist
ekki enn að gefa jólagjafir hér á
landi.
„Nei, þær voru einfaldlega ekki
til og komu löngu seinna. Það var
þá helst fatnaður sem við þurftum
á að halda eða bók. Ég var orðin
fluglæs sjö ára og gekk í Miðbæjar-
skólann við Tjörnina, sem var eini
barnaskólinn í Reykjavík þegar ég
var að alast upp. Þá röðuðu allir
krakkarnir sér í beina röð og gengu
í halarófu inn í kennslustofurnar.
Það er svolítið annað en í dag og
ekki fyrir sömu virðingu og aga að
fara,“ segir María í tindrandi jóla-
ljósum herbergis síns á Hlévangi.
„Nei, ég hlakka ekkert sérstak-
lega til jólanna lengur, mér finnst
eiginlega allt orðið of mikið fyrir
þeim haft. Það er ósköp notalegt
að fá jólaljósin, þau lífga upp á
skammdegið, og kannski er ég
nægjusöm en ég þarf engar jóla-
gjafir. Ég á allt sem ég þarf. Ég fékk
heilablæðingu fyrir jólin 2019 og
eftir hana þekkti ég hvorki bók-
stafi né tölustafi og get því ekki
lesið lengur en ég hef gaman af því
að púsla,“ segir María, við stórt
púsl af jólasveinum sem hún er
langt komin með.
Hún unir sér vel á Hlévangi og
hefur ekki lengur tölu á afkom-
endum sínum en langalangömmu-
börnin eru fjögur.
„Ég hef lifað hundrað jól og
bráðum koma þau hundruðustu og
fyrstu. Svo verð ég 102 ára á sumri
komanda, ef ég lifi svo lengi. Það
verður að koma í ljós. Mér líður
vel en verð að taka því sem kemur.
Það þýðir ekkert að angra sig á einu
eða neinu. Það hefur ýmislegt gerst
á hundrað ára ævi, en hvað um
það. Ég er ekki með uppskrift að
langri ævi og hef ekki hugsað neitt
sérstaklega vel um mig miðað við
hvernig fólk hugsar um sig í dag.
Sumir tala um að ég sé ungleg og
ég þvæ mér og þurrka en hef alltaf
notað afskaplega lítið af kremum
og snyrtivörum.“
Boðskapur jóla alltaf sá sami
María hefur átt hundrað jól og
segir boðskap jólanna alltaf vera
þann sama.
„Jólin í dag eru ekkert í líkingu
við jólin í gamla daga. Í æsku lærði
ég að jólin tengdust Guði almátt-
ugum og að hátíð væri haldin til
að fagna Jesúbarninu. Það var ekki
haldið upp á neitt annað. Í dag
snúast jólin um gjafir og að fá sem
mest og flottast. Meira að segja
jólamaturinn er orðinn ofgnótt.
Jólin hafa breyst í samkeppni um
hvaða barn fær fallegustu og flott-
ustu hlutina, en þegar ég var barn
voru jólin látlaus stórhátíð. Hvar
Guð er í jólunum núna veit ég ekki
og mér finnst afskaplega lítið talað
fyrir því á jólum nú. Margir hlusta
jú á útvarpsmessuna yfir borð-
haldinu en hér á Hlévangi er það
ekki hægt því það er borðað um
leið og kirkjuklukkurnar hringja
og maður heyrir í mesta lagi óm af
söngnum: Í dag er glatt í döprum
hjörtum. En þegar ég lít um öxl,
eftir hundrað jól, þá minnist ég
og sakna þess þegar kirkjur voru
fullar af fólki í aftansöng og jóla-
maturinn var borðaður að lokinni
jólamessu.“ n
Jólin í dag eru
ekkert í líkingu við
jólin í gamla daga. Þá var
ekki haldið upp á neitt
annað en fögnuðinn yfir
fæðingu Jesúbarnsins.
María Arnlaugsdóttir
34 fréttablaðið 2. desember 2022jól 2022