Vaka : tímarit um þjóðfélags- og menningarmál - 01.09.1939, Síða 17

2. árg. . Júlí-sept. 1939 V A K A
II.
Roosevelt tók við völdum hinn 4. marz
1933. Næstu vikurnar á undan höfðu
verið á meðal hinna örlagaríkustu í
sögu landsins. Hrundu þá bankarnir
hver um annan þveran og í ýmsum hin-
um helztu af ríkjunum var það fyrirskip-
að, að allir bankar skyldu loka um á-
kveðinn tíma. Hið fyrsta verk hins nýja
forseta var því að endurreisa banka-
kerfið, lífæð atvinnuveganna. Hann gaf
þegar út stutta yfirlýsingu, þar sem hann
kallaði þingið saman og krafðist þess að
sér væri gefið vald til að gera nauðsyn-
legar ráðstafanir til að rétta bankana
við. Ennfremur heimtaði hann, að hafizt
yrði handa til að bjarga landbúnaðinum
og að hafin yrði barátta fyrir því að
afnema atvinnuleysið. Ennfremur fór
hann fram á, að stjórninni yrði falið
strangt eftirlit með bönkunum og gaf út
tilskipun um að öllum bönkum yrði lok-
að á tímabili, meðan verið væri að rann-
saka hag þeirra. Útflutningur á gulli og
silfri var bannaður nema með sérstöku
leyfi stjórnarvaldanna, og þýddi síðast-
nefnd tilskipun í raun og veru gengis-
lækkun. Þegar þingið kom saman, voru
svo samþykkt lög um viðreisn bankanna,
forsetanum var gefin heimild til að
jafna tekjuhallann á fjárlögunum. Er
það í fyrsta, og ef til vill í síðasta sinni,
sem Roosevelt hefir gert tilraun til slíks.
Baráttan á móti atvinnuleysinu var haf-
in með því, að forsetanum var gefin
heimild til að hrinda af stað ýmsum op-
inberum framkvæmdum, svo sem að
græða upp skóga og gera stíflugarða við
fljót. Stórfé var veitt til þessarar at-
vinnubótavinnu.
Á næstu árum voru samdir ýmsir
merkilegir lagabálkar, er miðuðu að því
að endurreisa atvinnuvegina. Löggjöf
þessi, Tlie New Deal, setti margar grein-
ar atvinnuveganna undir opinbert eftir-
lit. Mikið fé var lagt fram til hjálpar
bágstöddum fyrirtækjum. — Stjórnin
reyndi að koma reglu á framleiðsluna og
hafa áhrif á verðlagið.
Eitt af hinum mestu vandamálum, sem
Roosevelt hafði við að stríða, var við-
reisn landbúnaðarins. Eins og áður er
sagt, hafði sá atvinnuvegur verið kominn
í vandræði áður en kreppan hófst, og nú
gerði Roosevelt hinar alvarlegustu til-
raunir til að ráða fram úr vandræðun-
um. Ráðstafanir hans voru byggðar á
þeirri kenningu, að neyð bændanna
stafaði af offramleiðslu, og var gerð
tilraun til að hækka verðið á landbún-
aðarafurðum með því að minnka fram-
leiðsluna. Til þess að framkvæma þetta
var hin svokallaða Agricultural Adjust-
ment Administration sett á laggirnar, en
það var einskonar framkvæmdastjórn, er
átti að hafa eftirlit með landbúnaðar-
málunum. Var öllum þeim, er minnkuðu
framleiðsluna um ákveðinn hundraðs-
hluta, heitið verðlaunum. Fyrsta árið var
aðaráherzlan lögð á það og koma reglu
á bómullar og hveitiframleiðsluna. Næsta
ár, þegar þingið þóttist orðið þess vísara,
að tilraunin hefði heppnazt vel, voru
samskonar ráðstafanir gerðar í öðrum
greinum landbúnaðarins. Er enginn vafi
á þvi, að þær hafa átt drjúgan þátt í
því að bæta ástandið meðal bændanna,
að minnsta kosti í svipinn.
Engar af ráðstöfunum Roosevelts hafa
orðið fyrir eins mikilli gagnrýni eins og
þessar síðastnefndu. Það er erfitt að
réttlæta ráðstafanir, er gengu út á að
minnka framleiðslu á matvælum á sama
tíma, sem miljónir manna skorti fæðu.
Sömuleiðis var því haldið fram, að ef
landbúnaðarf ramleiðlsa Bandaríkj anna
minnkaði, þá yrði hún aukin erlendis
að sama skapi.
Landbúnaðarpólitík Roosevelts var
ekki einungis fólgin í því að hækka
verðið og minnka framleiðsluna, heldur
fengu bændurnir líka mikla hjálp til að
standa straum af lánum. Þeim var veitt-
ur greiðari aðgangur að rekstursfé og
skattar voru lækkaðir.
III.
í banka- og gjaldeyrismálum virðist
Roosevelt frá öndverðu hafa fylgt þeirri
stefnu, að bæta úr aðalgöllum banka-
175