Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 22

Mótun verðuga sjálfsins í menntaskólanum
22 ..
reynslu nemanda af skólanum, virkni í félagslífi, sjálfsígrundun og vinatengslum sem og tilfinninga-
legri reynslu innan skólans, e) framtíðarvæntingum (val á framhaldsnámi), f) bakgrunni/sýn á eigið
uppeldi, g) gildum og pólitískum hugmyndum um menntun. Að djúpviðtali loknu svöruðu nemendur
stöðluðum spurningalista (rafrænt) þar sem menntun og störf foreldra, tómstundaiðkun og ákveðnir
þættir í menningarneyslu unglinganna voru kortlagðir til að greina betur menningarlega stéttarstöðu.
Megingreiningaráherslan í þessari umfjöllun er á viðtölin við þá sex af 24 þátttakendum sem
völdu hátt skrifaða skóla og eiga sér bláflibbauppruna eða hafa alist upp í fámennu samfélagi þar
sem flestir byggja afkomu sína innan frumvinnslugreina og iðnaðar. Fyrst og fremst var það metið
út frá menntunarstigi og starfi uppalenda og búsetu.
Tafla 1: Stéttaruppruni nemenda
Skóli Tenging við bláflibbauppruna Tenging frá bláflibbauppruna
Ásta Asparskóli Verknám foreldra Í frekar rótgrónu millistéttarhverfi á höfuðb.
svæði og foreldrar unnið sig upp í starfi.
Einar Víðisskóli Í litlu landbúnaðarþorpi úti á landi Foreldrar með háskólamenntun
María Hlynsskóli Verknám og bláflibbastörf foreldra Í ríku efnahagshverfi á höfuðb.svæði
Benedikt Greniskóli Foreldrar eru bændur sem fluttust nýlega
á mölina í úthverfi með fremur lágan
menntunarauð
Ragný Reynisskóli Uppalin í afskekktu sjávarþorpi þar sem
menntunarauður er lágur
Foreldrar eru með háskólapróf og starfa í sam-
ræmi við menntun.
Sóley Greniskóli Uppalin á sveitabæ. Verknám og bláf-
libbastörf foreldra.
Ættingi úr rótgrónu millistéttarhverfi hvetur
hana til að koma „suður“ í skóla og búa hjá sér.
Þátttakendur hafa bláflibba- og eða dreifbýlisuppruna ólíkt öðrum nemendum í úrtakinu fyrir hátt
skrifuðu skólana, en fá inngöngu í rótgróinn og eftirsóttan menntaskóla í gegnum háar einkunnir.
Af öllum viðmælendum úr hátt skrifuðu skólunum eiga 14 af 24 háskólamenntaðan föður og 21
háskólamenntaða móður. Það er mun hærra hlutfall en í skólunum sem eru ekki hátt skrifaðir en
þar áttu sex nemendur af 24 mæður með háskólamenntun og hlutfall háskólamenntaðra feðra var
það sama. Í úrtakinu úr hátt skrifuðu skólunum eiga einungis tveir nemendur bæði föður og móður
án háskólamenntunar (María Hlynsskóla og Ásta Asparskóla) en foreldrar áttu að baki verknám úr
framhaldsskóla og því ber að hafa í huga að þeir nemendur sem eru hér til umfjöllunar eru langt frá
því að koma úr neðstu lögum stéttarsamfélagsins en í samanburðinum við marga aðra nemendur í
menntaskólanum hafa þau mótað annars konar veruhátt sem gerir það að verkum að þau finna sig
öðruvísi. Sú persónulega tenging sem þau hafa við hvítflibba í millistétt á í sumum tilfellum þátt
í því að þau velja skólann. Hér er því gerð nokkuð ítarleg greining á flækjustiginu við að greina
stéttaruppruna þeirra og hún fæst eins og áður sagði í gegnum eigindlega gagnasöfnun sem er studd
með stöðluðum spurningalista.
Félagsleg staða nemendanna er misjöfn, sum þeirra tilheyra hefðbundinni verkalýðsstétt í borg-
inni eða þorpinu og ein hefur innflytjendabakgrunn en hefur þó búið á Íslandi síðan hún var að hefja
grunnskólanám. Enn önnur koma úr sveit, tilheyra stétt sem hafði fyrr á tímum nokkra yfirburða-
stöðu í samfélaginu (bændasamfélagið) en er í dag frekar valdalítil vegna breyttra atvinnuhátta og
ekki síst vegna þess að þekkingarhagkerfi hvítflibbanna hefur náð ríkjandi stöðu í nútímanum. Til
að varpa skýrara ljósi á upplifun sem rekja má til stéttamunar liggur fyrir greining á nemendum
úr rótgróinni millistétt hvítflibba (Berglind Rós Magnúsdóttir og Unnur Edda Garðarsdóttir, 2018)
þannig að í einstaka tilfellum er einnig vísað til þeirra sem hafa slíkan uppruna til samanburðar og
hafa sótt sömu skóla.1
1 Sjá nokkuð ítarlega skilgreiningu á rótgróinni millistétt á bls. 6 í grein Berglindar og Unnar Eddu (2018).