Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Síða 27

Berglind Rós Magnúsdóttir og Unnur Edda Garðarsdóttir
27 ..
Að þroska með sér menntaðan veruhátt: Öryggi og vald til merkingarsköpunar og
táknrænna áhrifa (e. symbolic power)
Sóley hefur, í gegnum veruna í Greniskóla, sankað að sér nýrri gerð af auðmagni, auðmagni sem til-
heyrir einna helst frjálslyndu, menningarlegu millistéttinni, en um er að ræða frjálslynd, gagnrýnin
gildi og vald til þess að endurskilgreina veruleikann í gegnum menningarlega iðkun og akademíska
þekkingarsköpun. Hér er á ferðinni það sem Bourdieu (1989) kallaði vald til þess að skapa heiminn
(e. worldmaking power), nokkurs konar forskot í táknbundnum átökum um það hvað telst vera raun-
veruleg og eðlileg framsetning veruleikans. Það forskot hefur ávallt verið stéttarbundið en ólíkir
hópar millistéttar berjast jafnan um slíkt vald og er nátengt félagslegri stöðu en tiltekin staða veitir
einstaklingum og hópum lögmætingu til þess að móta heiminn en einnig er um að ræða tilfinningu
fyrir því að maður sé verðugur þess valds að hafa áhrif á heiminn.
Slíkt vald er einnig mikilvægur liður í mótun þess sem kalla mætti „menntaðan veruhátt“ (e.
educated habitus) sem margir af okkar nemendum eru í óða önn að byggja upp og felur m.a. í sér
jákvæða sýn á sjálfan sig sem námsmanneskju og á skóla og kennara, hástemmdar og skilgreindar
framtíðaráætlanir um háskólanám og viðeigandi sjálfsögun, þekkingu og athafnir (Nash, 2002).
Sem dæmi um þetta má nefna akademíska þekkingu á kynja- og hinseginfræðum sem Sóley hefur
tileinkað sér í framhaldsskólanum og sem hún sér svo fyrir sér að breiða frekar út í framtíðinni.
Verkefnið felst í að endurskilgreina kynjakerfi samfélagsins. Í gegnum þetta ferli hefur hún öðlast
meira öryggi og býr nú yfir þeirri ákveðni sem hana skorti í æsku, nokkuð sem er einkennandi fyrir
millistéttirnar (Bourdieu, 1984; Mallman, 2017; Reay, 1996). Hún lýsir sér á þennan hátt: „Ég tek
pláss og svona,“ en sú upplifun er ólík því sem hún á að venjast úr æsku. Í rannsókn Sigurjóns
Björnssonar (1980), sem grein er gerð fyrir í bók hans Börn í Reykjavík, lögðu lægri stéttir áherslu
á að börn sín væru kurteis, fylgdu reglum og sýndu auðsveipni á meðan efri stéttirnar lögðu meira
upp úr sjálfstæði og ögrun, svipað og komið hefur fram í erlendum rannsóknum um stétttengdar
uppeldisaðferðir (Lareau, 2003). Einnig er Sóley hægt og rólega að laga sig að veruhætti menn-
ingarelítunnar hvað varðar þekkingu og smekk á bókmenntum og tónlist en hún segir: „Ég svona er
að finna ást á íslenskum skáldsögum sem eru aðallega persónuleikadrifnar, ekki svona plottdrifnar,“
en þá ást fann hún í yndislestursáfanga í skólanum. Eins finnur hún mikla breytingu á eigin fé-
lagsauði og stöðu meðal ungs fólks: „…ég fer á ungsveitarsinfóníutónleika og þekki svona annan
hvern mann.“ Það að finna sig velkomna og hluta af hópnum á viðurkenndum valdavettvangi menn-
ingarelítunnar er liður í að meta staðsetningu sína í klifinu upp stéttastigann. Reay (1996) fjallar um
félagslegan hreyfanleika í gegnum akademíska menntun og fullyrðir í þessu samhengi að um leið
og einstaklingur tileinkar sér smekk og orðræðu akademíunnar sé fyrri veruháttur að einhverju leyti
fyrir borð borinn og skil sköpuð á milli uppruna-vettvangs og nýs vettvangs. Það samræmist vel
upplifun Sóleyjar á þróun eigin veruháttar.
Hið sama á við um Benedikt en í gegnum veru sína í skólanum hefur hann öðlast aukna hlutdeild
í merkingarsköpun samfélagsins. Hann hefur áttað sig á því að hann getur haft áhrif á samfélagið,
t.d. í gegnum stjórnmál með þjálfun í gegnum tilteknar námsgreinar, tiltekin pólitísk skólafélög eða
skólakeppnir (eins og Morfís):
…ég hef verið meira að átta mig á hvað er í gangi í samfélaginu og þannig séð
komið upp áhuga mínum á pólitík. Eða þú veist, ég, það var svona þannig séð
kynnt fyrir mér í menntaskóla, ekkert eitthvað alvarlega, en það var bara ekki
fyrr en ég fór í Grenó að ég fór að átta mig á því að svona mál skipta máli (Bene-
dikt, Greniskóli).
Samfara þessu ferli finnur hann aukið öryggi til þess að koma hugðarefnum sínum og skoðunum á
framfæri, t.d. í gegnum ræðukeppnina Morfís. Þegar upplifun þessara nemenda er borin saman við
upplifun þeirra sem tilheyra rótgróinni millistétt má sjá að millistéttin hefur mun frekar reynslu af
hinum táknræna heimi eins og umræðum um stjórnmál, bókmenntir og listir og heimsmál í æsku.