Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Side 54

„Límdu saman heiminn minn“: Ábyrgð stjórnvalda á að tryggja börnum og ungmennum velferðarþjónustu
54 ..
Hann sagði atvik frá því hann var 12 ára sitja í sér. Bræður hans hafi lent í rifrildi sem endaði með
að annar bróðirinn fer með hníf upp að elsta bróðurnum. Hann hafi við það orðið hræddur og öskrað
sem olli því að bróðirinn fór með hnífinn að hálsi hans. Móðir hans hafi skorist í leikinn og hann
grátbeðið hana að hringja ekki á lögguna, hann hafi ekki viljað að bræður hans lentu í vandræðum.
Sara ræddi vanrækslu móður sinnar sem hafi sett ábyrgð og kröfur á hana sem hún hafi hvorki
haft þroska né aldur til þess að ráða við. Hún hafi séð um heimilið frá því hún var fjögurra ára og ef
eitthvað fór úrskeiðis heima hafi mamma hennar kennt henni um það.
Helgi sagði móður sína hafa fengið fæðingarþunglyndi eftir að hann kom í heiminn. Það hafi ekki
gerst með systkini hans og heyra mátti að hann upplifði þetta sem höfnun af hálfu móður sinnar.
Systir hans hafi gengið honum í móðurstað en þegar hún flutti að heiman hafi hann orðið í „50. sæti“
á heimilinu. Fjölskylda hans hafi nú alfarið hafnað honum.
Elías sagðist hafa alist upp hjá einstæðri móður og „þegar hún var ekki að vinna ... þá var hún
bara mjög góð“. Heimilislífið hafi hins vegar ekki verið „stabílt“ og hann hafi deilt herbergi í upp-
vextinum með bróður í vímuefnaneyslu.
Áskoranir í skólagöngunni. Allir viðmælendur upplifðu erfiðleika í skólagöngunni sem ýttu
undir vanlíðan og áttu þátt í að þau hættu að sinna náminu. Vanlíðan vegna heimilisaðstæðna hafi
jafnframt háð skólagöngunni.
Bæði Arna og Lára sögðust hafa rætt um heimilisástandið í skólanum en það hafi vantað að
bregðast við, „hafa meira inngrip ... tilkynna það til Barnaverndar”. Arna sagði hlutina hafa verið
erfiðir ... mér var alltaf illt í maganum ... oft hjá hjúkrunarfræðingnum og talaði
við hana um að ég væri hrædd um pabba minn, en í rauninni var mamma mín
líka hluti af vandamálinu en ég þorði aldrei að segja það við neinn að mamma
mín væri eins og hún var.
Viðmælendur lögðu áherslu á að skort hafi stuðning og úrræði vegna námserfiðleika í skólanum.
Siggi sagði að stór hluti hans námserfiðleika tengist lestrarerfiðleikum. Hann hafi verið 9 ára þegar
hann fór að lesa og hafi þá verið langt á eftir samnemendum:
Mér gekk bara ekki rassgat ... Var aldrei settur í sérkennslu og fékk ekki auka-
hjálp eða jú einu sinni eina önn og þá gekk geðveikt vel þannig að ég fékk ekki
hjálp næstu önn ... missti áhugann á því að læra mjög snemma.
Jón sagðist hafa verið „tossi ... var samt ekki í sérkennslu“. Hann hafi því reynt að vera rekinn heim,
„braut dót og gerði vesen”. Hann segist sjá núna að skólinn hefði átt að bregðast öðruvísi við.
Viðmælendur sögðust snemma hafa byrjað að skrópa í skólanum. Þau hafi komist upp með það
sem endaði með brottfalli úr námi. Helgi sagðist hafa verið „tossinn í skólanum ... eini sem var í
neyslu“. Sara sagði skólagönguna hafa verið glataða og henni liðið mjög illa. Upplifunin hafi verið
að „enginn pældi í neinu“ og hún hafi ekki haft neinn til að leita til. Elías sagðist hafa byrjað að
misnota lyfin við athyglisbresti sínum og þau þá verið tekin af honum. Við það hafi gengið enn verr
í skólanum. Hann hafi þó fengið einhverja „sérkennslu ... [því] frænka mín var yfir sérkennslunni”.
Meirihluti hópsins varð fyrir einelti í skóla og það sat í þeim að enginn hafi komið þeim til
bjargar, hvorki skólinn né fjölskyldan. Eineltið stóð jafnvel alla skólagönguna án þess að gripið væri
inn í og stundum var foreldrum ekki gert viðvart. Jón sagði kennarann sinn einnig hafa lagt sig í
einelti. Viðbrögð Jóns, Elíasar og Sigga voru að herða sig, taka þetta „út í ofbeldi ... á annað hvort
systkinum ... eða þeim sem lögðu í einelti“. Elías sagði bróður sinn hafa „kennt honum að ... standa
í fæturna og slást á móti“. Siggi sagði eineltið loksins hafa hætt þegar hann fór í neyslu, krakkarnir
hafi þá hugsað „hey pössum okkur á þessum ... þá átti ég líka vini sem ég vissi að gætu stútað þeim”.
Glíman við vanlíðan. Vanlíðan háði viðmælendum sem börnum og erfiðleikar heima og í skól-
anum ýttu undir hana. Flestir voru með ADHD greiningu og strákarnir sögðu að vanlíðanin hafi
brotist út sem reiði og ofbeldi. Stelpurnar töluðu meira um þunglyndi, kvíða og áföll. Margrét var