Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 66

66 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 97. árg. 2021
Þekking kransæðasjúklinga við útskrift af sjúkrahúsi
er lítið rannsökuð en rannsókn Boyde og félaga (2015)
sýndi að 30% þátttakenda voru með ónóga þekkingu á
einkennum sjúkdómsins. Algengt er að heilbrigðisstarfsfólk
meti ekki (Ghisi o.fl., 2014b) eða sinni ekki fræðsluþörfum
sjúklinga sinna (Cartledge o.fl., 2018). Rannsóknir hafa
sýnt að sjúklingafræðsla heilbrigðisstarfsfólks beinist
aðallega að upplýsingum tengdum sjúkdómi og meðferð
en fræðsluþörfum sem tengjast tilfinningalegri líðan og
félagslegum málefnum er síður sinnt (Ingadottir o.fl., 2020).
Heilbrigðisstarfsfólk og kransæðasjúklingar hafa einnig
ólíkar skoðanir á því hvað séu mikilvægustu upplýsingarnar
fyrir sjúklinga en rannsókn Ghisi og félaga (2014b) sýndi
að eftir útskrift voru mikilvægustu upplýsingarnar að
mati kransæðasjúklinga tengdar greiningu, meðferð,
lyfjameðferð og öryggi. Hins vegar taldi heilbrigðisstarfsfólk
að upplýsingar um áhættuþætti, þar með talið sálfélagslega
áhættuþætti og öryggi, væru mikilvægustu upplýsingarnar.
Rannsókn á fræðsluþörfum sjúklinga sem höfðu farið í
kransæðavíkkun eða hjáveituaðgerð leiddi í ljós að sjúklingar
töldu fræðsluþarfir sínar meiri en hjúkrunarfræðingar
(Mosleh o.fl., 2017). Sú fræðsluþörf sem bæði sjúklingar og
hjúkrunarfræðingar álitu mikilvægasta var umhirða sárs
(skurðsár/stungustaður). Aðrar fræðsluþarfir sem sjúklingar
töldu mikilvægar tengdust lyfjum, bráðum uppákomum
og áhættuþáttum. Hjúkrunarfræðingar töldu auk umhirðu
sárs, stjórnun áhættuþátta og þá sérstaklega líkamsþjálfun
hvað mikilvægasta en sjúklingar álitu fræðslu um daglega
hreyfingu síst mikilvæga. Rannsókn Ghisi og félaga (2014b)
leiddi í ljós að fræðsluþarfir kransæðasjúklinga breytast eftir
útskrift. Strax eftir útskrift var mestur áhugi á fræðslu um
lyf, bráðar uppákomur og öryggi. Fljótlega efir útskrift kom
fram meiri fræðsluþörf um greiningu, meðferð og næringu.
Þegar frá útskrift leið var mesta fræðsluþörfin tengd bráðum
uppákomum, greiningu, meðferð og þekkingu um hjartað.
Rannsóknir benda þannig til þess að þekkingu kransæða-
sjúklinga á sjúkdómi sínum sé ábótavant, fræðsluþarfir þeirra
séu vanmetnar og að sjúklingar hafi mikla þörf fyrir fræðslu
um öryggi, lífsstíl, greiningu og meðferð kransæðasjúkdóms
(Boyde o.fl., 2015; Cartledge o.fl., 2018; Ghisi o.fl., 2014b;
Mosleh o.fl., 2017; Svavarsdóttir o.fl., 2015).
Til að skipuleggja markvissa þjónustu byggða á gagnreyndri
þekkingu er þörf á að kanna hvernig málum er háttað meðal
íslenskra sjúklinga. Markmið þessarar rannsóknar var því að
lýsa sjúkdómstengdri þekkingu og fræðsluþörfum sjúklinga
með kransæðasjúkdóm við útskrift af íslenskum sjúkrahúsum
og skoða tengsl þekkingar við áhættu- og bakgrunnsþætti.
Þessi þversniðsrannsókn er hluti af stærri rannsókn,
KRANS-rannsókninni sem er langtímarannsókn um lífsstíl,
áhættuþætti, sjúkdómstengda þekkingu, fræðsluþarfir og
sjálfsumönnun einstaklinga með kransæðasjúkdóm á Íslandi
(https://www.unak.is/is/rannsoknir/rannsoknir-vid-ha/
The-KRANS-study). Í þessari grein eru notuð gögn frá fyrsta
tímapunkti rannsóknarinnar sem safnað var frá fullorðnu fólki
AÐFERÐ
með staðfestan kransæðsjúkdóm við útskrift af sjúkrahúsi á
tímabilinu október 2017 til nóvember 2018.
Þátttakendur
Boðin var þátttaka 18-79 ára sjúklingum sem lögðust
inn á Landspítala eða Sjúkrahúsið á Akureyri vegna
bráðs kransæðaheilkennis, kransæðavíkkunar eða
kransæðahjáveituaðgerðar. Útilokaðir frá þátttöku voru þeir
sem höfðu skerðingu á hugrænni starfsemi sem hamlaði
þátttöku og þeir sem ekki skildu eða ekki töluðu íslensku.
Einnig voru útilokaðir einstaklingar sem fóru í hjartaþræðingu
en greindust ekki með kransæðasjúkdóm.
Mælitæki
Sjúkdómstengd þekking var metin með Spurningalista
um kransæðasjúkdóm (Þekking-KRANS) sem er íslensk
útgáfa af mælitækinu „Coronary Artery Disease Education
Questionnaire-short version (CADE-Q-SV) (Ghisi o.fl., 2016).
Mælitækinu er ætlað að meta þekkingu einstaklinga með
kransæðasjúkdóm í hjartaendurhæfingu á sjúkdómi sínum
og heilbrigðum lífsstíl. Í mælitækinu eru 20 spurningar og
fullyrðingar sem skiptast í fimm þekkingarsvið: Sjúkdóms-
tengda þekkingu, áhættuþætti, hreyfingu, næringu og
sálfélagslega áhættu. Svarmöguleikar eru: rétt, rangt og veit
ekki. Hvert rétt svar gefur eitt stig en rangt svar og „veit ekki“
gefur 0 stig. Því er mesti mögulegi stigafjöldi 4 stig innan hvers
þekkingarsviðs og heildarstigafjöldi 20 stig.
Mælitækið var upphaflega samið á portúgölsku en hefur
verið þýtt og staðfært á fleiri tungumál, meðal annars ensku
(Ghisi o.fl., 2016) og spænsku (Ghisi o.fl., 2021). Próffræðilegir
eiginleikar þess hafa reynst fullnægjandi fyrir áreiðanleika
endurtekinnar prófunar innan hvers þekkingarsviðs (e. intra
class correlation coefficient) og innri áreiðanleiki (e. internal
consistency), metinn með alfastuðli (e. Cronbach’s alpha)
hefur mælst á bilinu 0,76-0,94 fyrir hvert þekkingarsvið og >
0,70 fyrir heildarlistann. Viðmiðunargildi (e. criterion validity)
sýndi mun á stigafjölda eftir menntunarstigi (p < 0,001)
og hversu lengi þátttakendur höfðu verið í endurhæfingu
(p < 0,005) (Ghisi o.fl., 2016). Innihaldsréttmæti (e. content
validity) var metið af 12 sérfræðingum í hjartaendurhæfingu.
Mælitækið var þýtt og staðfært úr ensku á íslensku í samráði
við höfunda, með aðferðinni ígrunduð samtöl (e. cognitive
interviewing) samkvæmt Willis (2005). Spurningalistinn var
lagður fyrir heilbrigðisstarfsfólk (n = 8) og sjúklinga (n = 6) á
Reykjalundi og tekin ígrunduð samtöl við hvern þátttakanda.
Í kjölfarið var spurningalistinn lagaður að íslensku orðfæri
og áherslum í fræðslu íslenskra hjartasjúklinga (Henný
Hrund Jóhannsdóttir o.fl., 2017). Til þessa var fengið leyfi
Vísindasiðanefndar (Tilv.:17-088) og framkvæmdastjóra
lækninga á Reykjalundi. Í þessari rannsókn var alfastuðull fyrir
íslenska þýðingu mælitækisins 0,74.
Til viðbótar við spurningalistann Þekking-KRANS voru
þátttakendur beðnir um að svara spurningum um hversu
mikla þörf þeir hefðu fyrir fræðslu um 15 efnisatriði.
Svarmöguleikar í þessum spurningum voru fjórir (mjög mikla
þörf – mikla þörf – litla þörf – enga þörf). Spurningarnar voru
samdar af höfundum og byggjast á þekktum áhættuþáttum
kransæðasjúkdóma, æskilegum lífsstíl (Piepoli, o.fl., 2016)
Fræðsluþarfir og sjúkdómstengd þekking