Úrval - 01.08.1955, Síða 76

Bréf hinna dauðadœmdu.
Formáli eftir Thomas Mann.
Bókaútgáfan Guilio Einaucli í Mílanó sendi frá sér bréfasafn dauða-
áæmdra manna ilr frelsishreyfingu Evrópu veturinn 195Jf. Hinn
heimsfrœgi, þýzki höfundur, Thomas Mann, ritaði formála að
hókinni. Mann varð áttrœður sjötta júní síðast liðinn, og % danska
tímaritinu Dialog, þaðan sem greinin er tekin, segir í aðfaraorðum,
að naumast verði hann betur heiðraður en með birtingu þessa
formála, „sem sýnir, að hann hefur varðveitt hina skilyrðislausu
virðingu sína fyrir manninum.“ Nú hefur hinn aldni skáldjöfur
sjálfur kvatt lífið, og vill Úrval fyrir sitt leyti minnast hans með
því að hirta þennan formála.
YIÐ lesturinn á þessum bréf-
um hinna dauðadæmdu
manna varð mér hvað eftir ann-
að hugsað til sögunnar „Guð-
dómlegt og mannlegt“ eftir Tol-
stoj, sem rituð er á efri árum
hinsmikla skáldsagnamanns,eða
1905. Hún gerist á tíunda ára-
tugi næstliðinnar aldar, „þegar
baráttan milli rússneskra bylt-
ingarmanna og stjórnarinnar
hafði náð hámarki,“ og lýsir af
óviðjafnanlegri áleitni síðustu
ævidögum Svetlogups, stúdents
við háskólann í Ödessu. Vegna
föðurlandsástar og göfuglyndr-
ar óvarkárni flæktist hann í
pólitískt samsæri og er dæmdur
til lífláts í gálganum. Við lifum
það allt upp með honum: getu-
leysi hins unga manns í blóma
lífsins til að skilja tilgang dóms-
ins, sem upp er lesinn fyrir hon-
um, til að skilja yfirleitt og
trúa eigin lífláti, að mennirnir
muni raunverulega framkvæma
það, sem þeir hafa ákveðið hon-
um; sjálfásökina vegna örvænt-
ingar veslings móður hans; stolt
hans öðru hvoru af kjarkinum,
þann styrkleika lundarfarsins,
sem nægt hefur honum til að
neita því statt og stöðugt að
Ijóstra upp um nöfn þeirra
manna, sem fengu honum
sprengiefnið, er hjá honum
fannst: allt þetta og miklu
meira. Heilabrot hans um eðli
dauðans og um það, sem við
tekur; ógleðina, sem grípur
hann, þegar hann kemur á af-
tökustaðinn og sér staurana
með þverbitanum og reipinu,
sem vindurinn feykir fram
og aftur, síðustu samskipti
hans á aftökupallinum við
prestinn, böðulinn — allt þetta
verður okkar eigin reynsla sak-
ir hinnar máttugu samúðar
skáldsins og sálþekkingar hans,
og stórfurðulegt er það, hversu
margar hugsýnir hans birtast
á þessum blöðum veruleikans,
sem hér er fyrir hendi.