Úrval - 01.10.1955, Page 85

TRÚ OG SKYNSEMI
83
lífi nútímans hafa ennfremur
þau áhrif að hugsandi fólk ótt-
ast um framtíð sína og spyr
„hvort mannlífið hafi nokkurn
skynsamlegan tilgang“. Þannig
hefur þörfin á hinu siðgæðis-
lega hlutverki trúarinnar aukizt.
Af þessu er augljóst, að skil-
yrði til trúarvakningar eru fyrir
hendi, og væri það ekkert undr-
unarefni, ef til hennar kæmi.
En hvort sú vakning verður eða
ekki, og hvar hún verður, er
komið undir þáttum í persónu-
leika og menntun hlutaðeigandi
fólks.
Mikilvægasti þátturinn er ef
til vill andstæðurnar milli trúar-
bragða og vísinda. Eðli þessara
andstæðna hefur breytzt síðan
á síðari helmingi fyrri aldar. Þá
var valið á milli tveggja and-
stæðra skilgreininga á sama
hlutnum: nú hliðra forsvars-
menn trúarbragðanna sér hjá
því að koma með skýringar á at-
riðum, sem vísindin fjalla um.
Andstæðurnar eru nú öllu frek-
ar milli hugsunarháttar, þeirrar
rökvísi sem beitt er. Hvernig
getur maður, sem vanur er að
leysa dagleg vandamál sín með
aðferðum skynseminnar, tekið
upp aðferðir trúarinnar, trúar
án sannana, á öðrum sviðum
lífsins? Þetta er vandamál hins
hugsandi manns, sem alizt hefur
upp við aðferðir vísindanna, og
hann kennir glöggt þann vanda.
Það er ekkert svar við þessu að
segja, að til séu spurningar, t.
d. á sviði siðgæðis, sem vísindin
geti ekki f jallað um. Því að enda
þótt vísindalegar aðferðir geti
aðeins hjálpað oss til að ákveða
leiðir en ekki markmið, hlýtur
heilbrigð skynsemi og ráðvendni
að meina oss að nota ósannaða
eða ósannanlega trú við val
markmiða. Það eru vitanlega til
margir menn, sem ekki finna
hjá sér neina þörf til að vera
sjálfum sér samkvæmir, t. d.
menn, sem eru miklir stærðfræð-
ingar og eðlisfræðingar, en að-
hyllast eigi að síður háspeki-
legar hugmyndir á grundvelli
sannana, sem þeir myndu telja
hneykslanlegar í vísindagrein
sinni. Það fer eftir aðstæðum
og uppeldi hvort menn sætta sig
við slíka ósamkvæmni.
Af framansögðu má ráða, að
ég er barn míns tíma. Eftir að
hafa í sautján ár ævi minnar
verið að læra að meta og vega
sannanir, finn ég mig knúinn til
að nota aðferðir skynsemi og
sannana hvenær sem því verður
við komið. Og þegar um er að
ræða val markmiða, þar sem
sönnunum verður ekki við kom-
ið, hlýt ég að halda áfram að
vera vantrúarmaður.
Ég fullyrði ekki, að vitsmuna-
leg samkvæmni eða skynsemi sé
undir öllum kringumstæðum
æskilegri eða betri en trú. And-
legar þarfir manna eru misjafn-
ar, og sérhver maður lifir, eða
á að lifa, því lífi, sem bezt full-
nægir þörfum hans.