Úrval - 01.04.1956, Síða 58

56
ÚRVAL
skeikula ratvísi hefur lengi ver-
ið rannsóknarefni, einkum í
Ameríku, þar sem laxveiðar eru
stórfelld atvinnugrein. Chinook-
laxinn, eða kóngalaxinn, sem
verður allt að 100 pund á þyngd,
veiðist fyrir milljónir dollara á
ári. Brýna nauðsyn ber til að
kynnast sem bezt göngum lax-
ins, því að raforkuver rísa nú
upp við hvert fljótið á fætur
öðru og loka leiðum fyrir lax-
inum, og þó að gerðir hafi verið
laxastigar til að greiða fyrir
ferðum hans, ferst hann unn-
vörpum á leið sinni upp og nið-
ur fljótin. Því hefur sú spurning
vaknað, hvort ekki sé unnt að
beina laxinum upp í litlar þver-
ár þangað sem hann ætti örugga
leið.
Þrír kanadískir fiskifræðing-
ar, Pritchard, Clemens og Foer-
ster, hófu víðtækar tilraunir í
Frazerfljóti, til þess að fá ó-
yggjandi úr því skorið, að lax-
inn leitaði á fæðingarslóðir sín-
ar. Þeir merktu um hálfa mill-
jón smálaxa, sem voru á leið
til sjávar, og veiddust 1100
þeirra síðar í Frazerfljóti á leið
upp. Enginn hinna merktu laxa
veiddist í annarri á. Sami árang-
ur hefur fengizt af tilraunum
í evrópskum ám, svo að ekki
er nú lengur neinum vafa bund-
ið, að laxinn leitar alltaf til fæð-
ingarstöðvanna.
Næst lá fyrir að svara þeirri
spurningu, hvernig laxinn fer
að því að þekkja fæðingarfljót
sitt og rata að mynni þess um
vegleysur hafsins. Fyrri athug-
anir virtust benda til, að kyn-
þroskanum og æxlunarþörfinni
séu samfara breytingar í efna-
skipti fisksins, sem rekur hann
af stað til að leita að vatni, sem
hefur sama sýrustig og sjórinn
úti fyrir árósunum. Þannig
kemst laxinn inn að ströndinni
þar sem árnar renna til sævar
og finnur þar fyrr eða síðar
fljótið sitt. En hvernig fer hann
að þekkja það? Sú gáta virðist
nú loks leyst.
I rannsóknarstöðinni við Wis-
consinvatn hafa amerískir fiski-
fræðingar gert tilraunir með
laxa, og hafa komizt að þeirri
niðurstöðu, að það sé þefvísi
laxins, sem hjálpi honum til að
þekkja vatnið úr fæðingará
sinni.
Það er vitað, að lykt af vatni
er misjöfn og fer hún eftir þeim
gróðri, sem í því er. Jafnóþef-
næmt dýr og maðurinn finnur,
að það er önnur lykt af sjó en
fersku vatni. Þefnæmi fiskanna
hlýtur að vera þeim mikils virði.
I gruggugu vatni verður fiskur-
inn að treysta á þefnæmi sitt
þegar hann leitar sér að æti, og
einnig til að forðast hættur.
I rannsóknarstöðinni við Wis-
consinvatn var fyrst rannsakað
hvort fiskarnir láti raunveru-
lega stjórnast af þefnæmi sínu.
Fiskarnir, einkum laxar, voru
hafðir í fiskakerum, en úr þeim
gátu þeir synt um ýmsa farvegi
og var vatnið í þessum farveg-
um mengað lykt af ýmiskonar