Gátt - 2004, Blaðsíða 58

Kenns luf ræði fu l lo rð inna sem
fræðigrein
Margir fræðimenn hafa sett fram hugmyndir og kenn-
ingar um nám og kennslu fullorðinna. Þekktustu hug-
myndirnar eru vafalaust hugmyndir Malcolm Knowles
sem hann setti fyrst fram á sjöunda ártug síðustu aldar
sem grundvallaratriði um nám fullorðinna. Fræðimenn
hafa ekki verið á eitt sáttir um grundvallaratriðin og hefur
mikið verið ritað og rætt um þessa kennslufræði á undan-
förnum áratugum. Það er því ljóst að þetta er orðin
nokkuð yfirgripsmikil og margþætt fræðigrein (Merriam,
2001, s 96) sem þrátt fyrir misvísandi niðurstöður getur veitt
mikinn stuðning þeim sem starfa að fullorðinsfræðslu.
Í nýlegri útgáfu bókar Knowles og aðstoðarmanna hans
eru sett fram eftirfarandi sex grundvallaratriði (Knowles o.fl.
1998, s. 133-152.) um nám fullorðinna sem byggjast á ýmsum
rannsóknum og hugmyndum sem þeir hafa unnið úr.
1. Fullorðnir hafa þörf fyrir að vita hvernig staðið verði að
námi, að hvaða árangri er stefnt og af hverju. Rannsóknir
sýndu að þegar nemendur voru virkjaðir í náminu og
tekið var tillit til væntinga þeirra við skipulag og fram-
setningu þá varð árangur meiri, námið kom að meiri
notum. Það sama gilti um val á námsefni eða námsfram-
boði. Þeir nemendur, sem gátu valið, voru áhugasamari
og lærðu meira. Þeir nemendur, sem fengu upplýsingar
um gagnsemi námsins, voru líklegri til að nýta sér námið
í starfi.
2. Fullorðnir hafa sterka tilfinningu um sjálfsforræði. Eitt
af því sem við tengjum við hugtakið að vera fullorðinn er
sjálfsforræðið. Það gerir kröfur til annars konar samskipta
leiðbeinenda og nemenda þar sem virðing fyrir sjálfs-
ákvörðun og ábyrgð nemandans er mikilvæg. Þegar full-
orðið fólk byrjar aftur í námi verður gjarnan innri árekstur
milli þessarar sjálfsímyndar og þeirrar reynslu sem
viðkomandi hefur frá skólaárum sínum um nám þar sem
kennarinn stjórnaði öllu sem fram fór. Þarna þarf því
leiðbeinandinn að leggja sig fram um að breyta gömlum
viðhorfum og námstækni hins fullorðna nemanda því
annars er hættan sú að nemandinn fari ósjálfrátt í gamla
skólafarið en sé ósáttur við það samt. Þessi innri tog-
streita er talin geta verið orsök þess að margir fullorðnir
veigra sér við að fara í nám. Þörfin og getan til að stýra
eigin námsframvindu er að sjálfsögðu mismikil hjá fólki
og fer t.d. eftir námstækni, fyrri reynslu af námsefninu og
sjálfsaga viðkomandi.
3. Lífsreynsla hefur margvísleg áhrif á nám. Fullorðnir
hafa lengri og annars konar lífsreynslu en börn og ungl-
ingar. Í hópi fullorðinna nemenda er að finna meiri breidd í
lífsreynslu, námsnálgun, þörfum, áhugamálum og mark-
miðum en í jafnstórum hópi barna- og unglinga.
Lífsreynsla nemendanna er einmitt ein af uppsprettum
námstækifæra og dýrmæt viðbót við nýtt nám ef það flétt-
ast inn í og tengist lífsreynslunni. En einnig getur hún
verið hamlandi þáttur og komið í veg fyrir nýtt nám ef það
er í mótsögn við reynsluna. Hugtakið að aflæra hefur
verið notað um það breytingarferli sem þarf að eiga sér
stað til að losa um ríkjandi viðhorf og þekkingu til að rýma
til fyrir nýrri þekkingu og viðhorfum.
4. Fullorðnir eru fúsir til náms. Fullorðnir sækja í að læra
það sem þeir finna að gagnast þeim eða það sem þeir
finna að þá vantar til að þróast í einkalífi eða starfi. Það
skiptir því máli um árangur að námið fari fram á þeim tíma
sem þarfirnar verða ljósar. Unglingur í framhaldsskóla
lítur t.d. oft á bókhaldsnám sem leiða skyldu en nokkrum
árum seinna, þegar hann hefur stofnað eigið fyrirtæki,
58
“Bestur árangur næst í náminu ef ný þekking er tengd beint við það sem þátttakendur fást við þá stundina í starfi sínu.”
F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S