Læknaneminn - 01.12.1980, Blaðsíða 17

Alvarlegir höfuðáverkar og fyrstu
viðbrögð
Kristinn Guðmundsson læknir
Minni háttar sköddun á höfuðleðri, einföld höfuð-
kúpubrot og heilahristingur munu vera þeir höfuð-
áverkar, sem langalgengastir eru. Heilahristingur
hefur sem kunnugt er aðeins í för með sér stutt með-
vitundarleysi og minnisleysi eftir á, en oft einnig
höfuðverk, svima, flökurleika og sjóntruflanir. Um
lamanir eða langvarandi meðvitundarleysi er ekki
að ræða nema sjúkdómurinn þróist í átt til hins
verra, en það skeður sem betur fer sjaldan. Þrátt
fyrir það ber að umgangast hann með tilhlýðilegri
virðingu ef ekki á illa að fara. Þegar að er komið
hefur viðkomandi oftast náð fullri meðvitund eða
gerir það á næstu mínútum og meðferð er aðallega
fólgin í rúmlegu og eftirliti. Sjálfsögð varúðarráð-
stöfun er að sjúklingur fái ekkert að borða eða
drekka fyrr en eftir nokkra klukkutíma þegar öll
hætta virðist liðin hjá og hann 'hættur að kasta upp.
Hér verða fyrst og fremst gerðir að umtalsefni
meiriháttar höfuðáverkar, sem geta haft alvarlegar
afleiðingar eða jafnvel dauða í för með sér. Ytri
áverkar á höfði og andliti eru þá oft áberandi, stór
höfuðkúpubrot, innkýld brot, stundum opin út, meira
eða minna útbreiddar heilaskemmdir og blæðingar
frá vitum. Sjúklingar eru oft meðvitundarlitlir, með-
vitundarlausir eða með minnkandi meðvitund ásamt
með önnur alvarleg einkenni um heilasköddun.
HcilasUemmdir
Skipta má heilaskemmdum í tvo hópa.
I fyrsta lagi eru beinar afleiðingar af áverkanum.
Má þar nefna heilamar og -bólgu, rifinn eða tættan
heila og heilablæðingu. Við sprungur verður stund-
um blæðing inn undir beinið og getur á örfáum
mínútum eða klukkutímum myndast þar stór blóð-
kökkur. Innkýld höfuðkúpubrot valda iðulega sködd-
un á heilanum þar undir og jafnvel blæðingu. Mar
með bólgu myndast oft undan höggum, en einnig í
fjarlægari hlutum heilans, t. d. í ennis- og gagnauga-
blöðum við að detta á hnakkann. Oft rifnar heilinn
við þetta eða bláæðar rifna og myndast þá blæðing
utan á eða inn í heilann.
í öðru lagi má telja frekari skemmdir, sem verða
á heilanum vegn súrefnisskorts, blóðrásartregðu eða
þrýstings. Súrefnisskortur sést að meðaltali hjá 30%
sjúklinga með alvarlega áverka á höfði og getur haft
mjög slæm áhrif á heilann. Lágþrýstingur eða lost
getur einnig haft óheillavænleg áhrif á heilann, ekki
hvað síst vegna þess að skaddaður heili missir stjórn
á blóðrás heilans og getur þess vegna ekki gert við-
eigandi ráðstafanir og blóðrás verður ófullnægjandi.
Heilamar, bjúgur og blæðing veldur þrýstingi inni
í höfðinu og þá um leið á heilann. Vaxandi þrýsting-
ur veldur meiri skemmdum á 'heilanum, blóðrásar-
truflunum og súrefnisskorti, sem aftur hefur sín
áhrif.
Meðferð á slysstað beinist fyrst og fremst að því
að koma í veg fyrir frekari heila- og mænuskemmd-
ir.
Viðbrötjð á slysstað
Meðferð á slysstað er af augljósum ástæðum tak-
mörkuð í flestum tilfellum nema að til komi sérstak-
ur útbúnaður. Hún er annars vegar fólgin í því að
reyna að koma í veg fyrir frekari sköddun eða auka-
verkanir og hins vegar í greiningu og minni háttar
bráðabirgðameðferð. Þótt það sé takmarkað, sem
hægt er að gera, vill svo til að það er einmitt það
sem þýðingarmest er og á valdi flestra, jafnvel við
lélegar aðstæður. Frekari og endanleg meðferð verð-
ur að bíða vistunar sjúklingsins á spítala.
Lífsnauðsynley meðfcrð
Þessi meðferð verður að ganga fyrir allri annarri
meðferð og greiningu og er fólgin í eftirfarandi:
LÆKNANEMINN
15