Læknaneminn - 01.12.1980, Síða 18

• Koma á eðlilegri öndun.
® Koma á eölilegri blóðrás.
• Meðfaöndla hugsanleg faáls- og faryggbrot.
Heilinn þarf frekar á nægu súrefni að halda en
nokkurt annað líffæri líkamans. Maður, sem ekki
andar, fær óbætanlegar heilaskemmdir eftir örfáar
mínútur. Skaddaður heili þolir súrefnisskort ennþá
verr. Oeðlileg öndun hjá sjúklingum með faöfuð-
áverka er yfirleitt merki um heilasköddun. Ondun
getur þá verið grunn og áreynslukennd, hröð eða
mjög óregluleg. Flestir sjúklingar með alvarlega höf-
uðáverka faafa tiltölulega lítið súrefnisinnihald í
blóði, jafnvel þótt öndun virðist næsta eðlileg. Blámi
á vörum og undir nöglum bendir fains vegar til al-
varlegs súrefnisskorts og krefst tafarlausrar með-
ferðar.
Súrefnisskortur getur einnig myndast vegna lok-
unar á öndunarvegum og er þessum sjúklingum sér-
staklega hætt við slíku. Eftirfarandi má nefna sem
dæmi um slíkt.
Kjálki sígur aftur og tunga aftur í kok.
Bólga og blæðingar undir slímhúð í koki.
Miklir andlitsáverkar og kjálkabrot.
Blæðingar aftur í kok, sérstakfega við brot á höf-
uðkúpubotni eða andlitsbeinum.
Uppköst, oft fyrirvaralaus og tíð.
Aðskotahlutir í koki, t. d. gervitennur.
Áverkar á brjóstvegg og lungu.
Þegar reynt er að laga lokun á öndunarvegum er
áríðandi að gera sér grein fyrir því að slíkir sjúkl-
ingar geta verið hálsbrotnir og því þarf að viðhafa
sérstaka varúð. Ekki má sveigja höfuðið aftur á bak
þegar grunur er um slíkt, heldur ýta kjálkanum fram,
sjúga úr vitum og gefa súrefni. Oft er samt nauðsyn-
legt að velta þessum sjúklingum á hliðina vegna
öndunarerfiðleika og skal það þá gert mjög varlega.
Æskilegt er að tveir eða fleiri hjálpist að við þetta
og að púði sé lagður undir vanga sjúklingsins. Ein-
hver þarf að vera stöðugt hjá honum til eftirlits og
aðstoðar.
Heilasköddun ein sér veldur ekki lágum blóðþrýst-
ingi eða losti nema í undantekningartilfellum. Má
þar nefna dauðvona sjúklinga og kornabörn, en að
auki getur mænuskaði valdið slíku. Ástæðunnar fyr-
ir losti er því oftast nær að leita í blæðingu. Hún
getur átt sér stað frá stórum sárum á höfði, úr vitum
sjúklings, frá sárum á útlimum, brotum á mjaðmar-
grind eða lærbeini og síðast en ekki síst getur blæð-
ingin verið í brjóstholi eða kviðarholi.
Blæðingu frá höfuðleðri má stöðva með þrýstingi
frá fingrum og binda síðan um sárið með þrýstings-
umbúðum. Þegar um innkýlt opið höfuðkúpubrot er
að ræða verður þó að forðast allan þrýsting, því í
slíku lilfelli eykst þrýstingurinn einnig inni í höfð-
inu. Varast ber að lyfta höfðinu þegar bundið er um
það vegna möguleika á hálsbroti. Ekki er mikið
hægt að gera á slysstað við blæðingu úr vitum sjúkl-
ings. Ef um einfalda blæðingu er að ræða, nægir
oft að halda saman nösum hans. Varast ber að troða
upp í eyru sjúklings.
U. þ. b. 10% af sjúklingum, sem eru meðvitundar-
lausir eftir bílslys eða hátt fall, geta verið með háls-
brot og mænuskaða. Slíkt ber ávallt að hafa í huga.
Alltaf þegar sjúklingur er meðvitundarlaus og ástæða
er til að ætla að hann hafi hálsbrotnað eða vakandi
og kvartar um verki aftan í hálsi, dofa eða máttleysi
í útlimum, skal fara með hann sem væri hann háls-
brotinn, þar til annað sannast. í því felst m. a. að
banna sjúklingi að setjast upp eða reisa höfuðið,
láta hann hafa sandpoka við höfuðið og hálskraga
og búa um hann á bakfjöl eða skúffubörum. Ef velta
þarf honum á hliðina vegna öndunarerfiðleika, skal
viðhafa sérstaka varúð svo sem áður greinir.
Skoiíun
Eftir að lífsnauðsynleg meðferð hefur verið veitt
fer fram nánari skoðun: taugaskoðun og almenn
skoðun.
TAUGASKOÐUN
1. Mat á meðvitund:
a. Augnopnun:
Opnar augu af sjálfsdáðum.
Opnar augu við ávarp eða ka.ll.
Opnar augu við ertingu aðeins.
Engin augnopnun við ertingu.
b. Hreyfing á útlimum:
Hreyfir rétt samkvæmt beiðni eða skipun.
Staðsetur ertingu með hendi.
Dregur útlimi undan ertingu.
16
LÆKNANEMINN