Læknaneminn - 01.12.1980, Qupperneq 47

dýra. Jafnframt, að lýsósóm séu mikilvægur vett-
vangur kólesterólsöfnunar bæði í fríu, en þó einkum
esterbundnu formi. Hvað veldur, er enn á huldu.
Athyglisvert er, að sykursýki í rottum, bæði eftir
streptozotocin og alloxan hefur í för með sér hindr-
un á starfsemi flestra ef ekki allra lýsósóm hvata.113
Insulíngjöf kemur lýsósómstarfseminni aftur í rétt
horf. Háþrýstingur hvetur hins vegar starfsemi lýsó-
sómanna,114 og fyrr er lýst svipuðum áhrifum hárr-
ar þéttni kólesteróls í blóði. Spurningin er, hvort
starfsemin er nægilega aukin til að annast hið aukna
magn fitu, sem að frumunum berst, vegna aukins
gegndræpis (permiability) æðaþelsins, sem báðir
þessir áhættuþættir valda.
Lýsósóm kenningin svarar þessari spurningu neit-
andi. Samkvæmt henni er einmitt slíkt misræmi milli
fituaðstreymis og afkastagetu lýsósómanna orsök
þess, að fita tekur að hlaðast upp innan frumna. Tals-
menn þessarar kenningar benda á, að jafnvel minni
háttar röskun á þessu jafnvægi gæti á árum og ára-
tugum leitt til myndunar froðufrumna (foam cells)
og síðar til fitusöfnunar utan frumna, þegar frum-
urnar hrörna og deyja.109
Ekki verður svo lokið grein um æðakölkun og
frumulíffræði, að ekki verði getið innleggs Gold-
steins og Browns115,110,117 til skilnings á arfgengri
hyperkólesterólemíu. Hugvitssamlegar tilraunir á
ræktuðum fíbróblöstum úr sjúklingum með þennan
sjúkdóm leiddi til þeirrar niðurstöðu, að skortur á
LDL-móttökum (receptors), sem stýra kolesteról-
framleiðslu frumunnar, lægi til grundvallar hömlu-
lausri framleiðslu kólesteróls. Þar sem hér er kom-
ið inn á orsakir og þróun hyperkolesterólemíu frek-
ar en æðakölkunarinnar sjálfrar, fellur ýtarleg um-
ræða um þessar merku rannsóknir utan ramma þess-
arar greinar. Hins vegar eru þær sannfærandi dæmi
um mátt frumulíffræði til að varpa Ijósi á orsakir
og þróun sjúkdóma.
LoUaoríS
Æðakölkun er flókin vefj abreyting mótuð af fj ölg-
un sléttra vöðvafrumna í innlagi, bandvefsmyndun
og fitusöínun. Lýst var nokkrum kenningum um þró-
un (pathogenesis). Samkvæmt áverkakenningu er
sár í æðaþeli upphaf æðakölkunar, og viðbrögð
blóðflagna og sléttra vöðvafrumna gegna lykilhlut-
verki. Mónóklónal-kenningin álítur æðakölkun vera
nokkurs konar góðkynja æxli í æðaveggnum, upp-
runnið frá stökkbreyttri vöðvafrumu. Lýsósóm-kenn-
ingin fjallar um fitusöfnunarþátt æðakölkunar, og
tekur við, þar sem hinar kenningarnar enda. Sam-
kvæmt henni er röskun jafnvægis milli aðstreymis og
myndunar stærri fitusameinda annars vegar, og getu
lýsósóma til að brjóta sameindirnar niður hins veg-
ar orsök þess, að fita safnast í sléttar vöðvafrumur
slagæðaveggja.
HEIMILDIH:
1 World Health Statistics Annuals, 1972-1976, World
Health Organisation.
2 Keys, A.: Coronary heart disease - ihe global picture.
Atherosclerosis 22:149, 1975.
3' Bjarni Þjóðleifsson. Dauðsföll af völdum kransæðasjúk
dóma á íslandi 1951-1976, Læknablaðið 64:55, 1978.
4 Intersociety Commission for Heart Disease Resources
Report: Primary prevention of the atherosclerotic dise
ases, Circulation 62:A-55, 1970.
5 Kuller, L. H.: Epidemiology of cardiovascular disease:
Current perspectives. Am. J. Epidemol. 104:425, 1976.
6 Shekelle, R. B., Mac Millan, A., Paul, 0. et al.: Diet,
serum cholesterol, and death frorn cononory heart dise-
ase. The Western Electrc Study, N.Engl. Med., J. 304:65,
1981.
7 French, J. E.: Atherosclerosis in relation to the structure
and function of the arterial intima, with special refer-
ence to the endothelium. Int. Rev. Exp. Pathol. 5:253,
1966.
8 Zilversmit, D. B.: Atherogenesis: A postprandial pheno-
menon, Circulation 60:473, 1979.
9 Wissel, R. W.: Principles of the pathogenesis of athero-
sclerosis. í Baunwald: Heart Disease. A Textbook of
Cardiovascular Medicine, Philadelphia, London, Toronto,
W. B. Sounders Company, 1980, p. 1221.
10 Gunnar Sigurðsson: Æðakölkun og áhættuþættir. Yfir-
litsgrein, Læknablaðið, 64:65, 1978.
11 Ross, R., Glomset, J. A.: Atherosclerosis and the arterial
smooth muscle cell, Science 180:1332, 1973.
12 Benditt, E. P., Benditt, J. M.: Evidence for a monoclonal
origin of human atherosclerotic plaques. Proc. Natt.
Acad. Sci. USA. 70:1753, 1973.
13 Ross, R., Glomset, J. A.: The pathogenesis of atheros-
sclerosis I and II, N.Engl. J. Med. 295:369, 420, 1976.
14 Geer, J. C., Haust, M. D.: Smooth muscle cells in at-
herosclerosis, Monographs on Atherosclerosis, Vol. 2, S.
Karger, 1972.
15 Hartman, J. I).: Structural changes within the media of
læknaneminn
45