Læknaneminn - 01.10.1996, Page 32

Meðferð gigtsjúkdóma: Fyrri hluti
aðalhjálparhella og stuðningsaðili sjúklingsins. Hann
' leiðir sjúklinginn í gegnum ferlið til bætts líkamsá-
stands, frá aumum og stífum vöðvum til mýkri og
teygjanlegri vöðva, og síðar til sterkari vöðva. Hann
hvetur sjúklinginn til dáða og kennir honum réttar æf-
ingar. Mikilvægt er að fara ekki of geyst í þjálfuninni
og aðlaga æfmgaprógrammið að þörfum einstaklings-
ins. Segja þarf sjúklingnum að bati komi hægt, taki
marga mánuði, og leggja áherslu á að hann missi ekki
þolinmæðina. Eftir að sjúkraþjálfun og formlegri lík-
amsþjálfun lýkur er nauðsynlegt að sjúklingurinn haldi
áfram að stunda reglubundna líkamsrækt.
6. SVEFNLEYSI.
Um 65% sjúklinga kvarta yfir ófullnægjandi svefni.
Svefnleysi getur bæði verið orsök og afleiðing verkja-
vandamála: Verkir halda vöku fyrir sjúklingnum en
einnig eykur lélegur svefn næmi fyrir sársauka. Að laga
svefntruflanir er því eitt af megin hlutverkum læknis-
ins. Læknirinn þarf að benda sjúklingnum á þætti sem
gera svefnskilyrði ýmist betri eða verri (sjá töflu VI).
Notkun þríhringlaga geðdeyfðarlyíja fyrir svefn gefur
ágæta raun. Þessi lyf dýpka svefninn og draga úr verkj-
um hjá vefjagigtarsjúklingum (42). Mest reynsla er af
notkun amitryptilins og því eðlilegt að prófa það fyrst
en nota önnur þríhringja geðdeyfðarlyf ef amitryptilin
þolist eltki eða gagnast ekki. Upphafs skammtur er 1/2
til 1 tafla (25 mg) klukkustund fyrir svefn en skammt-
urinn er aukinn upp í 2 töflur og síðar 3 töflur ef nauð-
syn krefur til að laga svefn, svo framarlega sem lyfið
þolist. Ef næturverkir eru áberandi lcvörtun kæmi til
greina að gefa bólgueyðandi gigtarlyf fyrir svefn eða T.
parkodin 2x1 fyrir svefn. Ef kvíði virðist hamla svefni
getur þurft að gefa kvíðastillandi lyf.
7. VERKIR.
Verkir svara oft illa lyfjameðferð. Rétt er að reyna
paracetamól og síðan bólgueyðandi gigtarlyf en halda
annarri verkjalyfjameðferð í lágmarki. Sprautumeðferð
í eymslapunkta gagnast stundum, einkum ef um er að
ræða fáa punkta á afmörkuðu svæði. Líta ber á sprautu-
meðferð sem stuðningsmeðferð við önnur meðferðar-
form og æskilegt er að halda sprautugjöfum í lágmarki.
8. FÉLAGSLEG VANDAMÁL.
Félagsleg vandamál eru algeng hjá einstaklingum
með vefjagigt og þau auka á streitu og hamla bata.
Langvarandi veikindi sjúldingsins geta skapað vanda-
mál í hjónabandi og fjölskyldu. Margir sjúklingar verða
fyrir tekjumissi eða missa atvinnu vegna veikinda sinna.
Aðrir sjúklingar þrauka í vinnu sem stundum krefst
mikils líkamlegs álags eða felur í sér síendurteknar
hreyfmgar og er því óholl fyrir þá og hamlar bata.
3. KRISTALLAGIGT
Margar tegundir kristalla geta myndast í liðvökva og
í sumum tilfellum framkallað bólgusvörun. Liðbólgur
sjást þó einkum í tengslum við þvagsýrukristalla- og
kalsium pyrofosfat kristallamyndun.
Þvagsýrtigigt
í þvagsýrugigt hefur orðið útfelling á þvagsýru í lið-
vökva. Þvagsýrukristallarnir koma af stað bólguferli þar
sem kleyfkjarna hvít blóðkorn gegna lykilhlutverki.
Meðferð á bráðu þvagsýrugigtarkasti miðast að því að
annað hvort hindra losun bólguhvetjandi efna úr hvít-
um blóðkornum (colchicine) eða að andhæfa verkun
þessarra efna (bólgueyðandi gigtarlyf).
Meðferð á bráðri þvagsýrugigt:
1. Bólguevðandi gigtarlvf. Þessi lyf bloldca cycloox-
igenasa og draga með því úr losun á bólguhvetjandi
prostaglandinum (þ.á.m. PG-E2). Þau eru ákjósanleg
í meðferð á þvagsýrugigt því lyfin dempa bæði liðbólg-
una og liðverkinn. Bráð þvagsýrugigtarköst einkennast
af hratt vaxandi bólgu með roða, hita og svæsnum verk.
Sjúklingurinn getur verið frá af kvölum. Við val á
bólgueyðandi gigtarlyfi er heppilegast að velja lyf sem
er kröffugt og frásogast hratt þannig að há blóðþéttni
næst skjótt (tafla II). Indometasín uppfyllir þessi skil-
yrði og er vinsælasta lyfið í meðferð á bráðri þvagsýru-
gigt. Venjulegur skammtur af indometasíni er 50mg x
3 en í svæsnum tilfellum er hægt að gefa tvöfaldan
slcammt í byrjun (100 mg) og síðan 50 mg x 3 á dag.
Ibuprofen og hraðverkandi diclofenac (Voltaren rapid-
R) ná einnig fljótt hárri blóðþéttni en eru heldur veik-
ari lyf. Piroxicam og naproxen eru lengur að frásogast
og ætti síður að nota í bráðu kasti, en nýtast betur í við-
haldsmeðferð þar sem helmingunartími er langur.
Bólgueyðandi gigtarlyf eru kjörlyf í meðferð á bráðri
þvagsýrugigt hjá ungu fólki en hjá öldruðum er umtals-
verð áhætta fylgjandi notkun þeirra og ber að nota þau
af varkárni.
LÆKNANEMINN
28
2. tbl. 1996, 49. árg.