Úrval - 01.08.1967, Síða 78

76
ÚRVAL
því, hversu hverful sú hamingja
hlýtur að vera, sem byggist á skap-
gerð eins manns. Ogæfustundin var
máski runnin upp, þegar einhver ó-
siðaður unglingur eða harðstjóri mis-
notaði til eyðileggingar hið algera
vald, sem hann réði yfir og hinir
höfðu notað til góðs þegnum sínum.“
Og þannig reyndist þetta. Sá sem
tók við af Markúsi Aurelíusi var
Kommodus, en það var maður, „sem
var gersneyddur orðinn öllum mann-
legum góðleik og öðrum dyggðum,"
og mat vald sitt á þann eina mæli-
kvarða, í hversu ríkum mæli það
gæfi honum tækifæri til að þjóna
kynfýsn sinni.“ Þetta var sannar-
lega hryllilegur maður eftir því sem
Gibbon lýsir honum á napran hátt,
en í hið keisaralega sæti hans sett-
ust margir slíkir frægir að endem-
um, og þegar við höldum áfram að
fletta bókinni, þá höllumst við næst-
um að þeirri skoðun höfundarins,
að „sagan sé lítið annað en skrá
yfir glæpi og kjánahátt og ógæfu
mannkynsins."
Það birtir dálítið yfir, þegar við
förum að lesa kaflann, þar sem lýst
er þeim sem fremstir voru af villi-
mönnunum, sem vokuðu við landa-
mæri keisaradæmisins, og urðu að
lokum til þess að standa yfir höfuð-
svörðum þess — þetta voru German-
irnir; þessir kynþættir sem: ,,án
þess að eiga sér borgir, bókmenntir,
listir eða peninga, tókst að njóta
frelsis í þessu villimannaríki sínu.“
í öðrum köflum lýsir Gibbon inn-
rás Gotanna, og penni hans þýtur
yfir pappírinn, þegar hann er að
lýsa þessum hermönnum og stríðs-
öskrum þeirra, sem vörnuðu honum
að heyra til miðdegisverðarhring-
ingarinnar, þegar hann sat í bóka-
safninu í Buriton í æsku.
Þetta er ágætt, sem komið er,
sögðu gagnrýnendurnir, en nú fór
að gerast stormasamara á blaðsíðum
Gibbons og taka nú við hinir frægu
kaflar, fimmtándi og sextándi kafli,
þar sem hann lýsir fyrstu gerð og
síðan þróun kristinnar kirkju innan
keisaraveldisins.
Fram að þessum tíma hafði saga
kristnidómsins verið skilgreind af
kristnidómnum sjálfum, og þá talin
of heilög til þess að hlýta jafn ó-
mjúkum og gagnrýnum dómi eins
og almenn saga stjórna og þjóðfé-
lagshreyfinga annarra og þar á með-
al önnur trúarbrögð. En Gibbon
hafði tekið sér fyrir hendu'r að
skýra, hvers vegna, eða af hverju,
kristin kirkja náði svo skjótum sigri
í hinum rómverska heimi, og játa
þó auðvitað sjálfur að frumástæðan
hefði verið: „hinn sannfærandi mátt-
ur, hin ráðandi forsjón hins mikla
höfundar kenningarinnar." Hann tók
síðan saman fimm atriði, sem hann
taldi, ásamt því fyrsta meginatriði,
sem nefnt hefur verið, að hafi orðið
til að kristnin vann svo skjótan
sigur. Þessi atriði eru: 1) ósveigjan-
leiki og umburðarleysi, hin ósveigj-
anlega og umburðarlausa vandlæt-
ingasemi kristinna manna, 2) kenn-
ingin um líf eftir dauðann, 3) hið
furðulega vald, sem sagt var að
frumkirkjunni væri gefið. 4) Siða-
vendnin og siðferðishreinleikinn sem
einkenndi kristna menn. 5) Sam-
heldni og agi hinna kristnu samfé-
laga, sem smám saman mynduðu