Úrval - 01.02.1968, Qupperneq 54

52
ÚRVAL
5 m stjörnusjárinnar, mundi þykja
sönnu næst, að upphaf hennar mætti
telja frá aprílmánuði árið 1928, því
þá kom út í „Harpers Magazine"
grein eftir Hale, sem hét „The
possibilites of large telescopes.11
(Hvað finna má í stórum stjörnu-
sjám.“ í greininni má finna ódulda
ákefð hins áhugasama manns, og
rekur hann fyrst í stórum dráttum
sögu stjörnukíkja allt frá Galilei
og Newton, en tæki þeirra beggja
voru býsna smá, og fram að Hooker-
stjörnusjá, og síðan bendir hann
á það, hvílíkur árangur mundi nást
með enn betri tækjum. „Þó að
óhemju mikið hafi á unnizt síðan
Galilei skoðaði stjörnur í kíki sín-
um, verður þó munurinn enn meiri
ef þessi fyrirætlun nær fram að
ganga, segir hann. „Ljósið frá
stjörnunum fellur á hvern fersentí-
metra á yfirborði jarðarinnar, en
enn hefur okkur ekki tekizt að
fanga af því nema það sem fellur á
kringlu, sem er 2,5 m að þvermáli.
Nú er þörfin mest að gera fullkomn-
ara tæki til athugana á stjörnum
himingeimsins .... “
Hale sendi formanni upplýsinga-
nefndar Rockefeller-stofnunarinn-
ar afrit af greininni, og var sá
fljótur að taka við sér. Hófust nú
ráðstefnur með Hale og nefndinni,
og féll flest í ljúfa löð, og það svo,
að þegar nefnin kom saman á árs-
fund í maí árið 1928, bauðst hún
til að kosta ekki einungis smíði
stjörnusjárinnar, heldur einnig
stöðin sjálfa, húsið sem byggja
skyldi yfir stjörnukíkinn, og allt
annað sem hafa þurfti. Fé það, sem
fram var lagt, nam 6 milljónum
dollara. Kosið var fjögurra manna
ráð til að gera áætlanir um fram-
kvæmd verksins, byggingar og
rekstur stofnunarinnar, en brátt var
fjölgað í nefndinni, og lagði hún öll
ráð á. í lok ársins 1928 voru áætl-
anirnar komnar það langt á rek-
spöl, að verkið gat hafizt.
Var þá fyrst hugað að því hvar
heppilegast mundi að staðsetja
stöðina, og var leitað að þeim stað,
þar sem loft var að jafnaði kyrr-
ast, og nætur heiðskírastar. Á ár-
unum 1928 til 1934 voru vandlega
athugaðir um tíu staðir sunnarlega
í Kaliforníu og í Arizone, en að síð-
ustu var valinn staður á hásléttu
í um 2000 m hæð yfir sjávarmáh,
efst upp á fjalli sem kallast Palom-
ar og er sunnarlega í Kaliforníu,
200 km suðaustur af Los Angeles.
Það hafði sannazt af mörgum at-
hugunum, að loft var þarna jafn-
vel ennþá kyrrara og tærara en á
Wilson-fjalli, í grennd við Hooker-
stjörnusjána, en hitt ráðið var tek-
ið vegna þess, að bjarmann frá
borginni Pasadena, sem fór ört
stækkandi, lagði upp á himin yfir
fjallinu. Pasadena, sem er allstór
borg, er í 13 km fjarlægð frá
Wilson-fjalli, en í 142 km fjarlægð
frá Palomar-fjalli.
í speglinum þurfti að hafa þá
tegund af gleri, sem ekki var næmt
fyrir hitabreytingum, því hver
minnsta breyting á glerinu mundi
hafa spillt stórlega fyrir mynda-
tökunni. En form holspegilsins var
afarnákvæmt út reiknað. Og enda
þótt glerið, sem haft var í Hooker-
stjörnusjána, hefði reynzt ágætlega,
var enginn vegur að hafa sams