Úrval - 01.02.1968, Blaðsíða 57

STJÖRNUSJÁIN MIKLA Á PALÓMARFJALLI
55
heimsstyrjöldinni stóð, en var lok-
ið árið 1937. Fyrsta prófun var gerð
í september 1938, og þóttist vel hafa
tekizt til, en þó voru ýmsir gallar
sem iaga þurfti. f ágúst 1941 var
svo komið, að ekki vantaði svo
sem neitt á að spegillinn væri full-
komlega bjúglaga, gera hann að
fleygbjúg (parabolskform) með því
að láta skiptast á um slípun og
fægingu einkanlega utanvert og
næst röndinni.
Svo mátti heita að slípuninni
væri lokið þegar stríðið brauzt út
og féll þá verkið niður og var ekki
byrjað á því aftur fyrr en seint á
árinu 1945. Og þó að ekki skeikaði
nema um tíu þúsundasta parti úr
millimetra, að spegillinn væri full-
komlega fleygbjúgur, þegar komið
var fram á sumar 1947, var það
ekki fyrr en í nóvember sama ár,
sem verkið taldist vera fullkomnað.
Síðan var glerið klætt alúmínþynnu
og 18. nóv. var spegillinn fluttur
upp á Palómar-fjall, á vörubíl, sem
smíðaður var í þessu skyni og var
á 16 hjólum. Spegillinn var látinn
varlega niður í stóran trékassa, og
settur á vagninn, og morguninn
eftir var hann kominn heilu og
höldnu alla leið. Nú var það eitt
eftir að setja þetta 14,5 tonna bákn
á neðri enda rimlaumgerðarinnar.
Þetta var svo vandasamt verk, sem
mest mátti verða, því ekki mátti
skeika um hálfan millimetra, en
samt tókst það með miklum ágæt-
um.
Þessi risastóri spegill er ekki
samfelld glerplata. Eins og áður
er sagt er hann að baka til allur
gáraður þversum og langsum eins
og vaffla, með djúpum hvilftum
eða holum. Þettá er gert til þess að
smíðin sé sem traustust og styrk-
ust eítir þyngd og efnismagni, en
sjálft glerið er aðeins 12 cm á þykkt,
en spegillinn í heild 63 cm. Hann
er svo lítið íhvolfur, að ekki munar
nema um 10 cm á rönd og miðju.
Spegilflöturinn er svo vandlega
slípaður og fægður, að ekki skeik-
ar nema um 1/40000 úr millimetra.
Og þó að hann sé fleygbjúga að
lögun skeikar ekki frá kúlulögun
við röndina nema um 1/6 úr milli-
metra.
Eftir að búið var að slípa og
fægja spegilinn, var hann klæddur
alúmínþynnu og hafður í lofttómu
hylki á meðan. Alúmín er miklu
betra en silfur til þessara hluta,
það hefur ýmsa kosti fram yfir.
Silfurhúðun verður fyrir miklu
meiri áhrifum af hitabreytingum,
en svo má heita að alúmín sé ónæmt
fyrir þeim nema þá á löngum fresti
og þó lítið. Spegill nýklæddur silf-
urhúð endurvarpar h.u.b. 95% af
hinu sýnilega ljósi, — lauðu, gulu,
glænu og bláu, en aðeins 4% af
útfjólubláu ljósi. En endurvarps-
hæfileiki silfraðs spegils dvínar
fljótlega, og þarf ekki nema nokkr-
ar vikur til að hann endurvarpi
aðeins 80% af ljósinu sem á hanm
fellur. Þurfti þá að húða hann á
misseris fresti. Alúmínspegill end-
urvarpar 85—90% bæði af sýni-
legu og útfjólubláu ljósi. Enda þótt
miklu vandasamara verk sé að
húða með alúmíni, en silfri, er það
nú orðin föst venja, og er það gert
í lofttómu rúmi. Fyrst var það gert
á stöðinni á Wilson-fjalli árið 1935.
i