Goðasteinn - 01.03.1970, Side 40

Ei/iíir H. Einarsson:
„Undur yfir dundu
upp úr Kötlugjá"
Nú cru rétt 50 ár síðan Katla gaus síðast; nánast tii tekið, hóf
hún gcs þá skömmu fyrir nón 1918. Frá næsta gosi á undan eru
nú aðeins meir cn 108 ár, en það hófst í maí 1860. Um bæði þessi
gos hefur allnokkuð verið skrifað, sérstaklega þó um það síðara,
meira að segja gefin út sérstök bók í tilefni þess. Þegar um slíka
atburði er skrifað, verða smáatriðin útundan og komast ekki á
blað, þar sem þau hafa horfið í skugga. Smáatriðin eru þó jafnt
hluti sögunnar sem þau, er mcira þykir um vert. Munnleg sagn-
geymd alþýðu hefur varðveitt sumt, sem skrásetjurum hefur á
sínum tíma ekki þótt til frásagna færandi.
Á 50 ára afmæli síðasta Kötlugoss ætla ég að skrá hér nokkur
smáatriði, sem ég hef ekki séð, að komizt hafi á bækur, og byrja
þá á gosinu 1860. Það gos mun hafa verið með meinlausari Kötlu-
gosum, og því hafa ekki farið miklar sögur af því eða óþægind-
um, er það olli Mýrdælingum. Ekki fór samt svo, að bóndinn á
Höfðabrekku, eða a. m. k. vinnumenn hans, yrðu ekki fyrir
nokkrum óþægindum af völdum gossins.
Á. Höfðabrekku bjó þá Jón Jónsson, kenndur við þá frægu jörð,
Leirá í Borgarfirði, en eftir að hann komst til bús á Höfðabrekku
og fékk umboð landssjóðsjarða, gekk hann ætíð undir nafninu
Jón umboðsmaður.
Næstu ár fyrir 1860 hafði afi minn, Þorsteinn Jónsson, verið fjár-
maður hjá Jóni umboðsmanni, og kona hans, Guðrún Guðbrands-
dóttir, verið þar vinnukona. Þetta vor höfðu þau ákveðið að
fara frá Höfðabrekku og taka við búi í Skammadal hjá Jóni
Þórðarsyni, föður Þorsteins. Nú hefði mátt ætla, að Kötlugosið
þetta ár. ckki illvígara en það var, hefði lítt truflandi áhrif á
38
Goðasteinn