Skógræktarritið - 15.12.1998, Qupperneq 110

leysa upp trénið (lignin), sem er
annað aðalefni trésins.
Þeir sem vaxa á lifandi trjám
eru vanalega flokkaðir sem
sníkjusveppir, en einungis fáir
þeirra valda trjánum nokkrum
skaða. Þeir eru eins konar sam-
býlingar, er sitja að nægtaborði
trésins eða njóta leifa þess.
Sumir þeirra kunna jafnvel að
veita trénu ýmisleg efni í stað-
inn, en lítið er ennþá vitað
hvernig þeim samskiptum er
háttað. Nokkrar tegundir viðar-
sveppa eiga það líka til að ger-
ast skaðvaldar trjánna, einkum
þegar trén veikjast eða mót-
stöðuafl þeirra minnkar af ein-
hverjum orsökum, t.d. vegna
veðurskemmda.
Starfsemi fúasveppa er afar
mikilvæg í búskap náttúrunnar,
því að án þeirra myndi allur trjá-
viður og ýmsar aðrar jurtaleifar
hrúgast upp og vara í óratíma, til
hindrunar nýjum plöntuvexti.
Einnig myndu slíkar leifargeyma
mikilvæg lífefni í stórum stíl og
taka þau út úr hringrás næringar-
efnanna.
Á hinn bóginn taka fúasveppir
líka sinn toll af timburvörum og
mannvirkjum úrtimbri, og eru
því oft taldir meðal hinna mestu
skaðvalda. Reynt er að hindra
smit þeirra og vöxt með ýmsum
aðferðum, það er að fúaverja
timbrið. Til þess eru oftast notuð
fúavarnarefni, sem borin eru á
viðinn, eða reynt að þrýsta inn í
hann, en besta fúavörnin er raun-
ar að halda viðnum sæmilega
þurrum og lofta vel um hann.
(1. og 2. mynd)
Fúasveppir hafa valdið ómældu
tjóni í trjáviði, sem notaður var í
torfbyggingar okkar fslendinga frá
örófi alda. Hin nána snerting við-
arins í þessum byggingum við
rakt torf og mold var gróðrarstía
fyrir fúasveppi, og þurfti þvf að
endurbyggja þessi hús á nokkurra
áratuga fresti. Hins vegar hafa vel
smíðaðartimburbyggingar hér-
lendis og erlendis getað enst í
margar aldir. í kjöllurum og öðr-
um undirstöðum húsa, svo og í
timburbrúm og bryggjum, valda
fúasveppir oft miklu tjóni, og
jafnvel eru dæmi um að þeir hafi
skemmt tréskip til mikilla muna.
Til er mikill fjöldi smásveppa af
asksveppafylkingunni (Asco-
mycota), sem lifir á eða í trjá-
berki, og nær sér einkum á strik
þegar trjágreinar deyja eða sölna
og falla af trénu, og verða þá rot-
verur. Um þá hefur lítið verið fjall-
að hér á landi, en geta má þess
að Eiríkur Jensson kennari í
Kópavogi safnaði slíkum svepp-
um á birki hérlendis kringum
1970, og ritaði prófritgerð um þá
við háskólann í Bergen (sjá Nátt-
úrufræðinginn 59 (2): 111). Þá
hefur Guðríður Gyða Eyjólfsdóttir
rannsakað ýmsa sveppaflokka á
víðitegundum undanfarin ár. Um
nornavandsveppi (Taphrinales) á
birki o.fl. trjám var ritað í grein
okkar Guðríðar Gyðu í Garðyrkju-
ritinu 75. árg. 1995. Sjá ennfrem-
ur heimildaskrá við þessa grein.
í þessari grein verður aðeins
fjallað um viðarsveppi af kólf-
2. mynd. Myglisstrengir á fúnum viði á
Akureyri 1985. Ljósm. höf.
sveppafylkingunni (Basidio-
mycota).* Birt verður yfirlit um
viðarbúandi tegundir sem fundist
hafa hér á landi og vísað til ann-
arra ýtarlegri heimilda þar sem
þær er að hafa.
Um nokkra þessa sveppi hef ég
áður fjallað f Skógræktarritinu, en
sumt af því sem þar er ritað er nú
orðið úrelt, einkanlega fræði-
nöfnin og upplýsingar um út-
breiðslu.
Þá hafa Finn Roll-Hansen, og
kona hans Helga, sveppasjúk-
dómafræðingar frá rannsókna-
stöð skógræktarinnar í Vollebekk
f Noregi, tvisvar komið hingað til
lands (1971 og 1989) og skoðað
sníkjusveppi á trjám og ritað um
það efni f Skógræktarritið og víð-
ar (sjá ritaskrána).
* Asksveppir (Ascomycota) og kólfsveppir
(Basidiomycota) eru aðalfylkingar þeirra
sveppa er mynda sýnileg aldin. Hjá þeim
fyrrnefndu myndast gróin í slöngulaga
hylkjum, sem kallast askareöa eski, en hjá
þeim síðarnefndu á kylfulaga stilkum, er
nefnast kólfar.
108
SKÓGRÆKTARRITIÐ 1998