Skógræktarritið - 15.12.1998, Page 119

Xenasmatales
Sistotremataceae
Sistotremastrum niveocremum
(samnefni: Paullicorticium n.)
myndar gráa eða gulgráa, duft-
kennda hulu á afberktum laufviði.
IMynd: B&K II, 187|
Eitt sýni í Botanisk Museum í Kaup-
mannahöfn, safnað í Bæjarstaðarskógi
1924, hefurverið greint þannig.
Trechispora farinacea - Mjöl-
s kán.
Myndar grisjukennt, og oft
nokkuð slitrótt, gulhvítt eða gul-
grátt lag. Yfirborðið lint, vatt- eða
mjölkennt, vörtótt og sfðar brodd-
ótt, með óreglulegum, samvísandi
broddum, allt að 2 mm löngum.
Gróin broddótt. (18. mynd)
Vex á fúnum viði, bæði á innfluttum
barrviði og birkifauskum í skógum,
nokkuð tíður, einkum á Austurlandi.
(Getið ígömlum heimildum undirnafn-
inu Hydnum argutum).
Tubulicrinaceae -
Kornskænisætt
Tubulicrinis subulatus - Korn-
skœni.
Myndar hvíta eða gulbrúnleita,
kornótta og fínlóhærða grisju,
sem minnir nokkuð á strásykur.
Gróin bjúgalaga, þumlurodd-
mjóar.jMynd: B&K II, 212]
Aðeins fundinn á innfluttum
barrviði í Mjóafirði eystra.
Borusveppir
(Poryaceous fungi)
Margir vanfönungasveppir hafa
það sameiginlegt að mynda
stæðileg aldin, er rísa út frá eða
upp af undirlaginu, sem oftast er
trjábolur, og á neðra borði ald-
insins eru örmjó hólf eða holur,
sem koma fram sem göt á yfir-
borði þess, og kallast porae á lat-
nesku (enska: pores), og liggur
því beint við að kalla þær borur á
fslensku, og sveppina borusveppi.
Hlutverk boranna er að auka yfir-
borð gróbeðsins, svo þar geti
rúmast fleiri kólfar. Borurnar eru
stundum í sérstöku lagi (boru-
lagi, sældu). Lfkja má borunum
við göt á sigti eða sáldi, og af því
er dregið heitið sáldsveppur, sem
hefur verið notað í sömu eða
svipaðri merkingu og borusvepp-
ur, en nú er frekar haft um vissan
bálk þeirra (Polyporales). Þó að
flokksheitið borusveppir hafi
enga kerfisfræðilega merkingu
lengur, er það samt sem áður
handhægt til notkunar f greinum
sem þessari.
Aldin borusveppa eru yfirleitt
seig og leðurkennd, brjósk- eða
trékennd, en sjaldan holdkennd
eins og hjá hattsveppum, enda
eru þau oftast miklu varanlegri
og geta hjá sumum tegundum
orðið áratuga gömul.
Fjölbreytni er mikil meðal
þessara sveppa, bæði hvað varð-
ar innri gerð aldina og aldinlag.
Algengasta lagið er í lfkingu við
skel (skellag), en tungulag, hóflag
og snældulag (hattlag) er einnig
algengt, og líka eru til skóf- eða
beðjulaga aldin. Sumir þessara
sveppa hafa jafnvel eins konar
fanir neðan á aldininuTí stað bor-
anna. Vefgerð aldina er mjög
breytileg, og margar tegundir
hafa sérkennileg broddhár
(setae) í gróbeðinum. Litir eru
sjaldan áberandi hjá þessum
sveppum, oftast gráir eða brún-
leitir.
Langflestir borusveppir vaxa á
trjám eða dauðum hlutum þeirra,
nokkrir geta líka vaxið á unnum
viði (timbri) og fáeinar tegundir
vaxa á jarðvegi. Yfirleitt valda
þeir fúa í trjám og viði sem þeir
vaxa á, en þó eru fáar tegundir
verulega skaðlegar.
Kerfi borusveppa (eins og ann-
arra vanfönunga) hefur verið í
endurskoðun undanfarna áratugi,
og á líklega enn eftir að breytast.
Þeim er nú skipt í nokkra bálka
og fjölmargar ættir, og gengur sú
skipting oft þvert á ytra útlit eða
lögun aldina. Er vandasamt að
lýsa þessum nýju kerfiseiningum,
og hefur varla þýðingu í greinum
af þessu tagi. f Evrópu þekkjast
um 200 tegundir af borusvepp-
um, en hér á landi aðeins 10-12,
sem er furðu fátt. Skýrist það
sjálfsagt af skógleysi landsins og
einhæfni upprunalegs trjágróð-
urs. Hins vegar má búast við að
fleiri tegundir flytjist hingað frá
grannlöndum með aukinni skóg-
rækt.
Árið 1966 birti höfundur grein-
ina: íslenskir sáldsveppir \ þessu
tímariti. Á þeim tíma var þekking-
in á þessum sveppaflokki næsta
lítil hérlendis, og eru tegunda-
skipting og tegundanöfn því orð-
in úrelt. Það sem ritað er um
flokkinn almennt og íslensku teg-
undirnar er þó flest í fullu gildi
ennþá. Þær örfáu tegundir boru-
sveppa sem vaxa á jarðvegi
verða einnig teknar með í þennan
kafla, og sömuleiðis verður getið
nokkurra sérlega áhugaverðra
tegunda, sem ekki hafa fundist
hér á landi, og eru þær auð-
kenndar með merkinu #.
Coriolales - Skeljungsbáikur
Coriolaceae - Skeljungsætt
Trametes ochracea - Gráskelj-
ungur, gráskelingur. (Misnefni: Cori-
olus hirsutus, Polyporus hirsutus, Tra-
metes hirsuta; samnefni: Polyporus
zonatus, Coriolus zonatus, Trametes
zonatella, Trametes multicolor).
Aldinin skellaga eða hálfmána-
laga börð, 3-7 cm breið, og 3-12
mm þykk, oft í þaklögðum þyrp-
ingum. Efra borðið grá- eða gul-
brúnt fyrst, þakið þéttri ló af að-
lægum hárum, er oftast mynda
greinileg þverbelti og geislalægar
rákir, verður síðan næstum snoð-
ið og ýmislega brúnt, grábrúnt
eða grænleitt (af þörungum).
Aldinið er margært og bætist nýtt
vaxtarlag framan á brún þess
hvert sumar, sem er ljósara og
loðnara en eldri hlutinn. Borulag-
ið hvítt eða gulbrúnleitt, gránar
SKÓGRÆKTARRITIÐ 1998
117