Morgunblaðið - 12.06.1999, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 12. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Frelsisherinn
var „fall-
byssufóður“
✓
Astralskur læknir hjúkraði særðum her-
mönnum Frelsishers Kosovo í helli stein-
snar frá vígstöðvunum.
Kukes í Albaníu. Reuters.
FRELSISHBR Kosovo (UCK), sem
nú telst meðal sigurvegara í átökun-
um í Júgóslavíu, varð íyrir óþarflega
miklu mannfalli og liðhlaupi á síðustu
dögum stríðsins, að mati ástralsks
skurðlæknis sem hlynnti að særðum
liðsmönnum hersins.
„Þeir voru fyrst og fremst fall-
byssufóður og þeir eru úrvinda,"
sagði Craig Jurisevic, sem er frá
Adelaide í Astralíu. Foreldrar hans
fluttust þangað frá Slóveníu, sem
fékk sjálfstæði frá Júgóslavíu 1991.
Juresevic stjórnaði neyðarskýli í
helli aðeins um 300 metra frá víg-
stöðvunum þar sem liðsmenn Frels-
ishersins áttu í höggi við serbneskar
hersveitir.
Frásögn Juresevics af lífinu og
dauðanum á vígstöðvunum, þar sem
óþjálfaðir hermenn - margir sjálf-
boðaliðar af albönsku bergi brotnir,
búsettir erlendis - voru ofurliði born-
ir af margfalt öflugri her Serba, hef-
ur ekki verið staðfest af óháðum að-
ila. Ekki eru heldur til opinberar töl-
ur um liðsstyrk Frelsishersins eða
mannfall í honum.
En frásögn læknisins er í sam-
ræmi við það sem sumir hernaðar-
sérfræðingar hafa sagt í einkasam-
tölum um Frelsisherinn, að hann hafi
verið alltof vanmáttugur og óskipu-
lagður til þess að eiga nokkra mögu-
leika gegn Serbum, ef ekki hefðu
komið til loftárásir Atlantshafs-
bandalagsins í 79 daga samfleytt.
í rúmlega hálfan mánuð hlynnti
Juresevic að særðum hermönnum
Frelsishersins skammt frá vígsöðv-
unum við Pastrik-fjall í vesturhluta
Kosovo. Bandarískar sprengjuflug-
vélar gerðu árás á serbneskar sveitir
þar í byrjun vikunnar eftir að Frels-
isherinn hafði orðið fyrir miklu
mannfalli í tilraunum sínum til að
hrekja Serbana á braut.
„Strákarnir þarna voru flestir úr
Atlantshafshersveitinni, sem var
hópur Kosovo-manna sem höfðu
flust til Bandaríkjanna og gerst
sjálfboðaliðar, og svo var líka þama
sveit þýskra Kosovo-manna,“ sagði
Juresevic. „Þessar sveitir voru flest-
ar án foringja. Það hefðu átt að vera
um 20 foringjar við Pastrik, en ég sá
yfirleitt ekki fleiri en fjóra eða
fimm.“
„Hermennirnir sátu þama og dag-
lega rigndi yfir þá sprengjukúlum.
Þeir höfðu fengið skipanir um að
gera ekki árásir og svara ekki
skotárásunum til þess að ergja ekki
Serbana. Margir vora að hugsa um
að koma sér heim, sérstaklega þessir
bandarísku."
Juresevic sagði að Frelsisherinn
hefði sent sjálfboðaliðana á þessar
vígstöðvar „til þess að geta sjálfir
setið rólegir á öraggum stað og sötr-
að kaffi“.
Eftir reynslu sína á vígstöðvunum
er Juresevic svartsýnn á að friður
komist auðveldlega á. Samkvæmt
samningnum um frið í Kosovo ber
Frelsishemum að „afvopnast", en
ekki er fyllilega ljóst hvað það mun
merkja. „Sveitimar sem ég hef
áhyggjur af era þær sem vora að
berjast inni í Kosovo og komu hingað
til að berjast á þessum vígstöðvum.
Þetta fólk er fullt hefndarþorsta og
ég á eftir að sjá að það leggi niður
vopn.“
Juresevic benti á að það væri
hægt að kaupa Kalasjníkov-riffil
„héma alls staðar“ fyrir sem svarar
um 12 þúsund krónur. „Það verður
erfitt að afvopna UCK, að ekki sé
minnst á alla íbúana.“
ERLENT
Wá 711
g/ Wf/M f í .# Mm
1' / Jllj
í BIJÐUM flóttafólks frá Kosovo í bænum Kukes í Albaníu.
Reuters
Pólitísk staða Kosovo-héraðs í framtíðinni óljós
Sjálfstæði ekki
talið lítilokað
KBln. AP.
PÓLITÍSK framtíð Kosovo-héraðs
er óljós, samkvæmt friðarsáttmálan-
um, en embættismenn Bandaríkj-
anna og Atlantshafsbandalagsins
(NATO) segjast sjá fyrir sér að það
verði alþjóðlegt vemdarsvæði sem að
nafninu til heyri undir Júgóslavíu en
kunni í framtíðinni að verða sjálf-
stætt ríki.
Þegar flóttafólk úr héraðinu snýr
heim á leið og samfélagið verður til á
ný verður Kosovo að segja má „ein-
angrað" frá Júgóslavíu, að sögn hátt-
setts embættismanns hjá NATO.
íbúar í Kosovo munu ekki vera í
júgóslavneska hernum eða greiða
skatta til Júgóslavíu.
Ný lögregla og nýtt dómskerfi
verða byggð upp án serbneskra
áhrifa. Gjaldmiðillinn verður líklega
þýsk mörk eða bandarískir dollarar.
Viðskiptum verður beint suður á bóg-
inn og í vestur til Albaníu, Makedón-
íu og Svartfjallalands, en ekki í norð-
ur til Serbíu.
Ekkert þessara atriða er tekið
fram í sáttmálanum sem Slobodan
Milosevic Júgóslavíuforseti skrifaði
undir. Þegar aðildarríki NATO lögðu
drög að pólitískri framtíð Kosovo var
þess vandlega gætt að fram kæmi að
héraðið yrði áfram hluti af Jú-
góslavíu.
Það var lykilatriði í að fá samþykki
Milosevics og Rússa að leggja
áherslu á að júgóslavnesku landi yrði
ekki skipt. Vestur-Evrópuríkin eru
þar að auki flest á varðbergi gagn-
vart afleiðingum þess að Kosovo segi
skilið við Júgóslavíu.
En ályktunin sem öiyggisráð Sa-
meinuðu þjóðanna samþykkti í fyrra-
dag kveður á um að „tekið verði fullt
tillit til Rambouillet-sáttmálans", en
það var höfnun Milosevics á þeim
sáttmála sem leiddi til þess að loft-
árásir NATO hófust 24. mars.
I sáttmálanum var að finna ná-
kvæmar tillögur að sjálfstjórn
Kosovo, um 120 manna þing, reglu-
gerð um kosningar, óháða dómstóla,
héraðsstjórafr, lögreglu og
landamæravörslu.
Samkvæmt sáttmálanum sem sam-
þykktur var nú í vikunni mun aðskiln-
aður Kosovo frá Serbíu, mikilvægasta
ríkinu í Sambandsríkinu Júgóslavíu,
aukast og líkurnar á að Serbar ráði
einhverju um stöðu héraðsins
minnka, að sögn embættismanna.
Skyndilega daglegur gest
ur á sjónvarpsskjánum
The Washington Post.
LIKLEGA vissu ekki margir hver
Jamie Shea var áður en Atlants-
hafsbandalagið (NATO) hóf loft-
árásir á Júgóslavíu fyrir tveimur
og hálfum mánuði. Frá því í mars
hefur þessi mjög svo beinskeytti
talsmaður í höfuðstöðvum NATO
í Brussel hins vegar verið nánast
daglegur gestur á heimilum íbúa
hins vestræna heims, og þótt víð-
ar væri leitað, og að mörgu leyti
orðið andlit bandalagsins út á við,
og þá sérstaklega hvað varðar
stríðsrekstur þess gegn Siobodan
Milosevic Júgóslavíuforseta.
Hvern einasta dag braut Shea,
sem er Ijörutíu og fimm ára Breti,
sér leið framhjá fjöldamörgum
sjónvarpsmyndavélum og frétta-
mönnum og steig upp á svið,
gjarnan með einhvern háttsettan
herforingja í eftirdragi, í því
skyni að hefja enn eina munnlega
hriðskotaárásina gegn Milosevic
og kumpánum hans, og ekki þá •
síst meintum þjóðernishreinsun-
um Serba í Kosovo.
Fréttamannafundir Sheas
reyndust undarleg blanda predik-
unar, háskólafyrirlesturs og leik-
sýningar og það grunaði víst fáa
sem hlýddu á cockney-ensku She-
as, sem var borinn og barnfæddur
í austurhluta London, að þar færi
maður sem hefði doktorsgráðu
frá Oxford-háskóla. Á hinn bóg-
inn mátti oft heyra að Shea er
víðlesinn mjög enda beitti hann
gjarnan sögpilegum eða bók-
menntafræðilegum skírskotunum.
Á fundum sinum með fréttamönn-
um líkti hann Milosevic þannig til
skiptis við Harry Houdini, Loðvík
fjórtánda, A1 Capone eða Saddam
Hussein. Jafnframt kunnu Frakk-
ar vel að meta hversu reiprenn-
andi Shea var talandi á franska
tungu.
Beindi máli sinu til almennings
í NATO-löndunum
Þótt hinir daglegu frétta-
mannafundir Sheas væru fyrst og
fremst opnir blaðamönnum og
sjónvarpsfréttafólki var augljóst.
frá byrjun að hann beindi máli
sínu til þeirra sem sátu heima í
stofu, íbúa hinn nítján aðildar-
landa NATO. Markmið Sheas var
að sannfæra almenning um nauð-
syn stríðsrekstursins og þannig
styrkja samstöðu NATO-ríkjanna,
en um leið að reyna að valda
sundrungu meðal leiðtoga Jú-
góslavíu í Belgrad.
Shea er fjarska ólíkur þeim
ímyndarsérfræðingum sem ráða
ríkjum í stjórnmálum nútímans,
„spinnurunum" sem ákveða hvað
megi segja og hvernig það er bor-
ið á borð. Ekki er hins vegar um
það deilt að hann hefur kynnt sér
vel þá list að sannfæra hóp manna
um tiltekin sjónarmið, um það ber
doktorsritgerð hans vitni, en hún
fjallaði um hlutverk evrópskra
menntamanna í tilraunum í fyrri
heimsstyijöld til að tryggja stuðn-
ing almennings við stríðsrekstur-
inn.
Gerður að talsmanni NATO
árið 1993
Foreldrar Sheas voru verkafólk
og hann var sá fyrsti í fjölskyldu
sinni sem gekk menntaveginn til
enda, og náði sér í háskólagráðu.
Hann hóf störf hjá NATO árið
1980, vann sig smátt og smátt upp
metorðastigann og hóf að skrifa
ræður fyrir framkvæmdastjóra
bandalagsins 1988. Hann var
gerður að talsmanni NATO árið
1993.
Talsmaður NATO hefur hins
vegar ekki fram að þessu verið
mjög sýnilegur umheiminum. For-
ystumenn NATO eru gjarnan
stjórnmálamenn, eða fyrrverandi
stjórnmálamenn, og hafa kunnað
vel að meta sviðsljósiö. Frá og
með 24. mars síðastliðnum, þegar
Shea birtist í fyrsta skipti á sjón-
varpskjánum í því skyni að ræða
nýhafnar hernaðaraðgerðir
NATO í Júgóslavíu, hefur hann
hins vegar verið í stöðugri beinni
útsendingu, ef svo má að orði
Reuters
Jamie Shea
komast, og nafn hans er skyndi-
lega á hvers manns vörum.
í Persaflóastríðinu varð Norm-
an Schwarzkopf hershöfðingi eig-
inlegt andlit vesturveldanna út á
við en Wesley Clark, yfirmaður
herafla NATO, sem stýrði aðgerð-
unum gegn Júgóslavíu, hefur hins
vegar tekist illa að fela þá fyrir-
litningu sem hann hefur á fjöl-
miðlafólkinu, og jók það enn mik-
ilvægi Sheas.
Ekki alltaf haf-
sjór fróðleiks
Að vísu hefur Shea ekki alltaf
verið hafsjór fróðleiks og að
mörgu leyti hefur bandaríska
varnarmálaráðuneytið, Pentagon,
reynst fréttamönnum betri upp-
spretta upplýsinga enda fór inik-
ill hluti áætlanagerðar vegna
stríðsins fram þar og Bandaríkja-
menn lögðu aukinheldur til meg-
inhluta hernaðartækjanna sem
NATO notaði í stríðinu. Af þess-
um sökum hefur Jamie Rubin,
talsmaður bandariska utanríkis-
ráðuneytisins, oft á tíðum haft yf-
ir betri upplýsingum að ráða.
Rubin segir hins vegar mikil-
vægt að Shea skyldi taka að sér
það forystuhlutverk sem hann
gerði svo tryggt væri að andúð
manna á áhrifum Bandaríkjanna
drægi ekki úr stuðningi við stríð-
ið. „Og ég verð að segja að þótt
Shea beiti óhefðbundnum aðferð-
um þá hefur honum tekist að
koma þeim skilaboðum á fram-
færi að það var bráðnauðsynlegt
að beita vopnavaldi," sagði Ru-
bin.
Ekki hafa allir verið jafn hrifn-
ir af frammistöðu Sheas og senni-
lega hefur gagnrýnin verið einna
hörðust heima fyrir en mörgum í
breska stjórnkerfinu finnst með
öllu óhæft að talsmaður NATO
tali með þeim „ófína“ cockney-
hreim sem Shea gerir. Hvað sem
því líður er ljóst að þegar stríðs-
rekstur NATO í Júgóslavíu hverf-
ur af forsíðum dagblaðanna getur
Shea valið úr atvinnutilboðum í
einkageiranum, sökum þeirrar
auglýsingar sem hann hefur sjálf-
ur fengið í daglegum sjónvarps-
útsendingunum. Nokkur girnileg
tilboð munu þegar hafa borist og
er Shea sagður hafa tjáð vinum
sínum að hann muni liklega taka
einhveiju þeirra áður en mesti
Ijóminn hverfur.