Morgunblaðið - 12.06.1999, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 12. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMKEPPNISRAÐ
OG LANDSSÍMINN
VIÐAMIKIÐ álit samkeppnisráðs um málefni Landssímans
vekur upp margar spurningar. Að því er virðist skiptist
þetta álit í meginatriðum í tvennt. Annars vegar er um að ræða
harkalega gagnrýni á fyrrverandi ríkisstjórn fyrir það, hvernig
staðið var að breytingum á rekstri Pósts og síma og þá sérstak-
lega á mati á eignum Landssímans. Hins vegar er ítarlegt yfir-
lit yfir yfirburða stöðu Landssímans á símamarkaðnum hér og
fyrirmæli til Landssímans um í a.m.k. einu tilviki að fella niður
afslætti til ákveðins hóps viðskiptavina.
Síðustu árin áður en Pósti og síma var skipt upp í tvö hluta-
félög hélt Morgunblaðið uppi harðri gagnrýni á þá stofnun.
Blaðið benti á, að frábærlega vel hefði verið staðið að tækni-
legri uppbyggingu stofnunarinnar en að viðskiptahættir henn-
ar væru í mörgum tilvikum gersamlega óverjandi. Það er fyrst
og fremst vegna þess hvað vel var staðið að tæknilegri upp-
byggingu fjarskiptakerfisins og af hve mikilli framsýni það var
gert, sem Landssíminn er svo öflugt fyrirtæki í dag. Það er sú
arfleifð, sem forystumenn Pósts og síma skiluðu til hins nýja
fyrirtækis og þeir geta verið stoltir af þeirri arfleifð.
Þegar pólitísk ákvörðun var tekin um að skipta Pósti og síma
í tvennt og einkavæða Landssímann lá jafnframt fyrir, að okk-
ur bæri skylda til að auka samkeppni á þessu sviði vegna al-
þjóðlegra samninga. Það fór ekkert á milli mála, að þessar
breyttu aðstæður ollu bæði forsvarsmönnum Landssímans og
stjórnmálamönnum vissum áhyggjum. Landssíminn lagði því
mikla áherzlu á að búa sig vel undir þá samkeppni. Það er í
sjálfu sér ekki hægt að gagnrýna fyrirtækið fyrir það. Ekki má
gleyma því, að Landssíminn er í eigu landsmanna og þegar
hann verður seldur skiptir máli, að sem mest fáist fyrir fyrir-
tækið. Það er ekki bæði hægt að gera kröfu til þess, að þannig
verði haldið á málum, að verðmæti fyrirtækisins verði sem
mest, þegar það verður selt en um leið að hendur þess verði
bundnar um of.
Þegar útboð fór fram á starfsleyfi fyrir GSM-símaþjónustu
sótti einn aðili um og fékk til þess leyfi. Þessi samkeppni var
fagnaðarefni fyrir neytendur enda hefur hún leitt til lækkaðs
verðs á símagjöldum. Hið erlenda fyrirtæki, sem fékk heimild
til þess að hefja starfsemi hér vissi að hverju það gekk. Það
vissi hverjar markaðsaðstæður voru. Það vissi um yfirburða-
stöðu Landssímans. Það vissi, að það yrði á brattann að sækja.
Engu að síður hóf það starfsemi og hefur gengið vel. Eigendur
Tals hf. vissu að hverju þeir gengu og þeim rekstrarskilyrðum
hefur ekki verið breytt þeim í óhag.
Krafa notenda hefur í mörg ár verið sú, að símagjöld yrðu
lækkuð enda hafa íslendingar lengi þurft að greiða okurverð
fyrir millilandasímtöl og hátt verð fyrir GSM-símtöl. Milli-
landasímtöl hafa verið að lækka og GSM-símtöl sömuleiðis.
Neytendur geta ekki sætt sig við, að samkeppnisráð grípi til
ráðstafana til þess að koma í veg fyrir verðlækkun. Það er satt
að segja fáránlegt, að samkeppnisráð grípi inn í markaðinn
með þeim hætti. Það er ekkert sem bendir til þess, að Tal hf. sé
á fallanda fæti þrátt fyrir markaðsstöðu Landssímans. Þvert á
móti verður ekki annað séð en að Tal hf. blómstri og hafi náð
verulegum árangri þrátt fyrir sterka stöðu Landssímans. Sl.
haust beindi samkeppnisráð þeim tilmælum til Landssímans,
að fyrirtækið héldi að sér höndum um frekari verðbreytingar.
Slík tilmæli eru ekki í þágu neytenda. Nú tilkynnir samkeppn-
isráð, að magnafsláttur Landssímans sé hér með felldur úr
gildi. Þessi tilkynning er heldur ekki í þágu neytenda.
Það er æskilegt að fá mat endurskoðenda á þeirri skoðun
samkeppnisráðs, að eignir Landssímans hafi verið vanmetnar,
þegar fyrirtækið varð til sem sjálfstætt hlutafélag. Hér verður
ekki lagður dómur á það. Hins vegar er sú skoðun samkeppnis-
ráðs, að veita eigi keppinautum rétt til þess að nýta GSM-kerfi
Landssímans, umhugsunarverð í stað þess að gera þá kröfu, að
keppinautar byggi upp eigið kerfi. Þar er ekki við Landssím-
ann að sakast heldur tóku stjórnvöld ákvörðun um þetta á sín-
um tíma. Er það verkefni samkeppnisráðs að gera kröfu um
breytingar á pólitískum ákvörðunum?
Hin mikla álitsgerð samkeppnisráðs um málefni Landssím-
ans er fagnaðarefni að því leyti, að hún leggur grundvöll að víð-
tækum umræðum um þær breytingar, sem óhjákvæmilega
verða á fjarskiptamálum okkar Islendinga á næstu árum. Or
þróun kallar á nýja stefnumótun í þessum efnum. En álit sam-
keppnisráðs er enginn endanlegur dómur. Það skapar grund-
völl til málefnalegra umræðna og er framlag til pólitískrar
stefnumörkunar í fjarskiptamálum, sem hlýtur að verða eitt
stærsta verkefni Sturlu Böðvarssonar, samgönguráðherra, á
næstu misserum. Neytendur hljóta hins vegar að snúast gegn
tilhneigingu samkeppnisráðs til þess að koma í veg fyrir frek-
ari lækkun á símagjöldum. Til þess var samkeppnin innleidd,
að hún tryggði neytendum lægra verð.
Sá stóri
tætti sund-
ur húsin
•• /
Oflugur skýstrokkur olli miklu tjóni í Islend-
ingabyggðunum í Norður-Dakóta í byrjun
vikunnar. Jón E. Gústafsson fór til Mountain
--------------7--------------
og ræddi við Vestur-Islendinga sem misstu
heimili sín í óveðrinu.
EYÐILEGGINGIN á Bemhö
ÞETTA átti að vera ósköp
venjulegur sunnudagur í ís-
lendingabyggðum Norður-
Dakóta. Kristín Hall var að
halda upp á níræðisafmælið sitt í
samkomuhúsinu í Edinborg. Hún
ólst upp á bænum þar sem Káinn var
vinnumaður lengst af. Kristín hafði
boðið mörgum Vestur-íslendingum
til veislunnar enda er töluvert um þá
á þessu slóðum. Þarna var mættur
Pálmar (Palmer) Jonason ásamt Est-
er konu sinni, Magnús (Mike)
Olafson og margir fleiri.
Það var heitt og rakt þennan dag
og krakkar léku sér fáklæddir úti við.
Fólk tók eftir því að þykk og dökk
þrumuský bárust úr einni áttinni en
léttari ský úr annarri átt. Margir
veltu því fyrir sér hvað yrði úr þessu
og Judy og Orville Bernhöft fóru
heim. Skömmu síðar var eins og ský-
in færu í allar áttir í einu og yfir
Bemhöfts-býlinu skall á rigning og
mikið haglél.
I bænum Mountain hljómaði við-
vörunarsírena og þeir sem voru
heima við leituðu skjóls í kjöllurum.
Síðan byrjuðu skýstrokkar að mynd-
ast, einn af öðrum. Sumir segja að
þeir hafi verið að minnsta kosti fimm,
aðrir segja að þeir hafir verið mun
fleiri. Tveir strokkar
sameinuðust i einn
stóran sem kom úr
suðaustri og fór í norð-
vestur en það segir
Magnus Olafson að
hafi aldrei gerst áður.
Sá stóri tætti fyrst í
sundur eyðibýli og
nokkra kofa og síðan
hús Orval Holliday
sem staddur var í af-
mælisveislunni. Húsið
sogaðist upp og
tvístraðist á milli
trjánna svo að ekkert
stóð efír nema grunn-
urinn og steinsteyptar
tröppumar.
Bjargaði
foreldrum sínum
Wayne Bernhöft
hefur sjálfsagt bjargað
lífi foreldra sinna,
þeirra Judy og Orville
Bemhöft. Hann var að
keppast við að koma
vinnuvélunum inn í
skemmu þegar nágranni hans
hringdi og sagði honum að leita
skjóls því skýstrokkurinn stefndi á
býli Bemhöfts-fjölskyldunnar. Way-
ne tók þá ákvörðun í skyndi að koma
foreldrum sínum undan veðrinu.
Hann bar þau út í bílinn og ók eins
hratt og hann gat á brott. Þegar
hann var kominn rúmlega eina mílu
frá bænum (um 1,6 kílómetra) leit
hann til baka og sá skýstrokkinn
tæta þakið af húsinu og rífa upp sjö
metra há grenitré sunnan við húsið.
Því næst splundraði strokkurinn
stóru skemmunni þar sem Wayne
hafði reynt að koma vinnuvélunum í
skjól. Skemman eyðilagðist eins og
spilaborg í roki og síðan korn-
geymslutankamir einn af öðmm,
þrettán að tölu. Stálið splundraðist
og þeyttist upp í loftið og sumt af því
bar strokkurinn með sér og dreifði
PÁLMAR Jonason þar sem áður var stofan í íbúðarh
SKÝSTROKKURINN sem olli eyðileggingunni. Myndina tók Susie Hanson, nágranni
Bernhöfts-fj ölskyldunnar.
um akra eins og pappír sem rifinn
hefur verið í ræmur og krumpaður
saman.
Strókurinn hélt áfi-am og stefndi
nú á húsið þar sem Wayne ólst upp.
Áður en hann komst að húsinu rifn-
aði upp það sem eftir var af greni-
trjám við götuna á milli húsanna
tveggja á Bemhöfts-býlinu. Svo reif
strokkurinn í sig sjálft húsið.
Stefndi á Mountain
Strokkurinn stóri hélt áfram ferð-
inni yfir engið og stefndi á bæinn
Mountain. Hann fór rétt austan við
elliheimilið Borg, tætti í sundur tvö
hjólhýsi og fór svo beina leið að heim-
ili Pálmars Jonasonar. Þar splundr-
aði hann bflskúrnum, reif þakið af
húsinu og stærðarinnar tré úr garði
Pálmars en skildi norsku jóladiskana
eftir hangandi á stofuveggnum.
LORETTAog W