Morgunblaðið - 12.06.1999, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 12. JÚNÍ 1999 43
fts-býlinu er gífurleg. Hér stóð áður skemma og komgeymshitum.
úsinu hans.
Morgunblaðið/JEG
f BÆNUM Mountain er helsta samfélag
V-íslendinga í Norður-Dakóta.
Pálmar og Ester voru enn í afmælis-
veislu Kristínar og komust ekki að
því fyrr en töluvert seinna að þau
voru orðin heimilislaus. Orville og
Judy Bernhöft voru líka orðin heimil-
islaus.
„Við verðum að byrja upp á nýtt ...
eftir öll þessi ár. Húsið mitt er það
mikið skemmt að það er ekkert ann-
að að gera en að jafna það við jörðu,“
sagði Judy þar sem við stóðum og
horfðum á eyðilegginguna. Svo brast
hún í grát og varð að taka sér hlé frá
viðtalinu. Þegar hún hafði jafnað sig
sagði hún mér frá því að postulíns-
skápurinn hennar hefði staðið upp
við vegg í stofunni og þar stæði hann
enn og í honum væri allt óskemmt.
Hún þakkar nágranna og syni sínum
að þau hjónin séu á lífi.
Judy og Orville maður hennar tóku
við býlinu árið 1947 af foreldrum
hennar. Þegar við göngum í átt að
húsinu hennar lýsir hún fyrir mér
hvemig býlið leit út fyrir viku og
hvar stóru grenitrén hefðu staðið í
röð. Þarna voru tvær raðir af risa-
vöxnum grenitrjám og tuttugu og
fimm tré í hvorri röð. Einnig stóð
þama skemman hans Orvilles, korn-
geymsluturnar og allt sem hann
þurfti til að halda býlinu gangandi.
Nú er þetta allt horfið
eða ónýtt. Ég spyr hvort
ég geti fengið að taka
mynd af Orville þarna úti
við en hann fæst ekki út
úr húsi þennan daginn.
Það er of erfitt iyrir hann
að horfa upp á þetta. Það
sem hann er búinn að
vera að byggja upp síð-
ustu fimmtíu ár er horfið.
Við göngum inn í það
sem eftir stendur af hús-
inu þeirra Orvilles og Ju-
dy og virðum fyrir okkur
postulíns-skápinn sem
stendur þama enn. Það
em glerbrot út um öll
gólf, þakið að mestu farið
og sums staðar eru göt á
veggjum. „Er ekki hræði-
legt að sjá þetta,“ segir
Judy á lýtalausri íslensku
og fer svo með okkur yfir
í bílskúrinn sem hefur nú
aðeins tvo veggi í stað
fjögurra.
Fimm misstu
heimili sín
Magnus Olafson segir mér að
Clinton forseti hafi lýst Mountain
stórslysasvæði og heitið aðstoð við að
bæta tjónið sem orðið hefur í kring-
um Mountain.
Nágrannar Bernhöfts-fólksins
hafa ekki látið sitt eftir liggja. Þar
hafa að jafnaði verið um tuttugu
manns alla vikuna við að hreinsa
svæðið. Loretta, kona Wajmes, hefúr
ekki þurft að elda ofan í mannskap-
inn því vinir og nágrannar hafa
streymt að með mat. „Það hefúr ver-
ið hringt til okkar hvaðanæva og þar
á meðal frá Islandi. Tjónið verður
hægt að bæta með tíð og tíma,“ segir
Loretta Bernhöft, „en það versta er
að þær fimm manneskjur sem
misstu heimili sín eru allar yfir sjö-
tugt. Við vitum ekki enn hvað verður
um þau“.
'ayne Bernhöft.
Dreifíng upplýsinga á Netinu getur styrkt forvarnarstarf
Ronald E. LaPorte
SIGURÐUR Guðmundsson landlæknir og herra Ólafur Ragnar Grímsson,
forseti íslands, voru viðstaddir opnun ráðstefnunnar.
Sjúkdómar
veiddir í N etið
NETIÐ hefur á þessum ára-
tug valdið gífurlegum
breytingum í upplýsinga-
tækni. Möguleikamir á
dreifingu upplýsinga og aðgangi að
þeim hafa aukist svo, að erfitt er að
finna lýsingarorð til að lýsa þeim
breytingum. A allra síðustu árum
hafa vísinda- og fræðimenn á ýmsum
sviðum fengið meiri áhuga á notkun
Netsins til kennslu og dreifingar upp-
lýsinga. í síðustu viku hélt Ronald E.
LaPorte, prófessor í faraldsfræði við
Háskólann í Pittsburgh, fyrirlestur í
húsnæði Viðskiptaháskólans í
Reykjavík. Var hann liður í 5. ráð-
stefnu norrænna læknisfræði- og
heilbrigðisbókasafna. Bar fyrirlestur
hans yfirskriftina Dauði og umbreyt-
ing læknisfræðilegra timarita.
Yfirskrift íyrirlestrarins vísar til
þeirra tímamóta sem við stöndum
frammi fyrir hvað varðar öflun og
dreifingu upplýsinga. LaPorte, sem
er afar líflegur ræðumaður og notar
tæknina óspart í framsetningu sinni,
benti á að tímarit í læknisfræði hefðu
komið til sögunnar og þróast á tíma-
bilinu um og eftir síðustu aldamót. A
þeim tíma var útgáfa slíkra tímarita
geysileg lyftistöng lyrir læknavísind-
in. En samskiptatæknin hefur breyst
og heilbrigðisástand jarðarbúa hefur
batnað til mikilla muna. Aftur á móti
hafa læknisfræðileg tímarit og upp-
lýsingatækni, með tilliti til aðgangs
vísindamanna að verkum starfs-
bræðra sinna, lítið breyst frá því í
byrjun aldarinnar. Að mati LaPorte
gæti það orðið hefðbundnum tímarit-
um banabiti ef vísindamenn tækju
nýjustu tækni í þjónustu sína en um
leið orðið vísindunum álíka lyftistöng
nú og tímaritin voru í byrjun aldar-
innar. LaPorte sagði frá því í fyrir-
lestri sínum að 1986 hefði hann ásamt
fleirum samið grein, sem kallaðist
„Dauði læknisfræðitímarita“. The
British Medical Joumal samþykkti
að birta greinina en birti jafnframt
teikningu með henni, sem sýndi öll
helstu læknisfræðitímarit heimsins
rekin í gegn með rýtingi. LaPorte
henti gaman að þessu í fyrirlestri sín-
um og sagðist hafa óttast að hann
fengi aldrei birta grein eftir sig aftur,
enda olli greinin miklum deilum.
Líkti hann viðbrögðunum við það að
efast hefði verið um sannleiksgildi Bi-
blíunnar. Eftir þetta var LaPorte
boðið á fyrsta þingið sem haldið var
um peer review, eða möguleika sér-
fræðinga á sviði læknavísinda til að
nálgast vísindaleg verk starfsbræðra
sinna, skoða þau og gagnrýna. Þar
fjallaði hann, iyrstur á dagskránni,
um umbreytingu læknisfræðilegra
tímarita. Skemmst er frá því að segja
að næstu ræðumenn á eftir voru rit-
stjórar helstu læknisfræðitímarita í
heiminum og héldu þeir því allir fram
að Ronald LaPorte vissi ekkert um
það, sem hann talaði um! LaPorte
skellihló og hafði gaman af, þegar
Ronald E. LaPorte seg-
ir, að með því að nota
Netið til að auka að-
gang að upplýsingum
um tíðni sjúkdóma og
auðvelda dreifíngu
læknisfræðilegra upp-
lýsinga sé hægt að
styrkja mjög forvarnar-
starf á sviði heilbrigðis-
mála. Jón Asgeir Sigur-
vinsson ræddi við hann
og hlustaði á fyrirlestur,
sem hann hélt.
hann sagði frá þessu en sjálfur er
hann ekki í vafa um að það sem hann
hafi að segja sé bæði rétt og afar
mikilvægt. Að hans mati fólst heil-
brigðisbylting 20. aldarinnar í auknu
hreinlæti og bólusetningum en bylt-
ing 21. aldarinnar í heilbrigðismálum
muni felast í dreifingu upplýsinga.
Upplýsingar eru forvörnum
nauðsynlegar
Auk þess að vera háskólaprófessor
er Ronald LaPorte stjómandi Disea-
se Monitoring & Telecommun-
ications WHO Collaborating Center
for Diabetes Registries, Research
and Training. Hann var spurður að
því, hvert markmið stofnunarinnar
væri. „Stofnunin okkar hefur það að
markmiði að kanna orsakir sykur-
sýki og annarra sjúkdóma sem smit-
ast ekki. Við höfum verið að athuga
hvemig erfðir tengjast sjúkdómun-
um og ég hef beint sjónum að því,
hvemig við getum þróað tækni til
flutnings á upplýsingum, þ.e. um
Netið, og hvemig við getum þróað
kerfi til að hafa yfirsýn yfir sjúk-
dómana,“ en LaPorte sagði einmitt í
fyrirlestri sínum að þegar hann byrj-
aði að vinna að alþjóðlegri rannsókn
á sykursýki, sem náði til sjötíu landa,
hefði hann uppgötvað að aðalvanda-
máhð í sambandi við alþjóðlegar
rannsóknir sneri að samskiptum. Það
hefði ekki verið hægt að safna sömu
upplýsingum eða bera saman upplýs-
ingar, sem safnað var hvort í sínu
landinu.
í fyrirlestri LaPorte kom ffarn að á
stofnuninni væri verið að þróa Net-
námskeið (Supercourse) um faralds-
fræði, Netið og heilbrigði hnattrænt
séð. Nú em 80 fyrirlestrar á síðunni,
sem hefur veffangið www.pitt.edu/
—superl. Nauðsynleg forsenda þess
að geta haldið úti slíku Netnámskeiði
er að vísindamenn leyfi ótakmarkað-
an aðgang að fyrirlestmm sínum.
LaPorte sagðist hafa óttast að vís-
indamenn vildu ekki setja fyrirlestra
sína á Netið án endurgjalds og leyfa
ótakmarkaðan aðgang að þeim. Otti
hans var óþarfur; nú fær hann einn
iyrirlestur á hveijum fimm dögum til
birtingar. Hagkvæmni þessa fyrir-
komulags er gríðarleg; LaPorte segir
að gera megi ráð fyrir því að tuttugu
þúsund nemendur lesi fyrirlestrana
yfir árið en til samanburðar bendir
hann á að aðeins um fimmtíu nemar
hlusti á sína bestu fyrirlestra.
Hann var spurður að því, hvaða
hagnýtu afleiðingar hann vonaði að
það hefði að dreifa og samnýta upp-
lýsingar um sjúkdóma. „Það er góð
spuming. Okkur mun verða kleyft að
sjá hvar álagssvæðin em, hvort sem
er á íslandi eða annars staðar í heim-
inum og þá getum við notað krafta
okkar gegn tilteknum sjúkdómi á
þeim stað þar sem hann er algengast-
ur. Við getum þannig nýtt þau ráð
sem við höfum betur.“
- Þannig að við erum aðallega að
tala um, að vita um staðsetningu
sjúkdómanna?
„Staðsetning sjúkdómanna era
gmndvallampplýsingar, þvf það er
ekki hægt að beijast gegn sjúkdóm-
um nema vitað sé hvar þeir em.“
-Er þá ekki um það að ræða að
upplýsingar um meðhöndlun sjúk-
dóma komist ekki þangað sem þeirra
erþörf?
„Jú, það er annað skrefið, alveg
rétt. Fyrsta skrefið er að vita hvar
sjúkdómamir era. Annað skrefið er
að nota tiltækar upplýsingar til að
ráða niðurlögum þeirra með fyrir-
byggjandi aðgerðum."
Lækkar rekstrarkostnað
LaPorte benti á í fyrirlestri sínum,
að meiri áhersla á upplýsingar um
sjúkdóma og fyrirbyggjandi aðgerðir
myndi lækka rekstrarkostnað í heil-
brigðiskerfinu mjög mikið. Hann var
spurður hvort hann sæi fyrir sér að .
ný öld hefði slíka áhersluaukningu í
för með sér. „Ég vona það, en vanda-
málið er, að heilsugæsla er að mestu
leyti undir stjóm lækna og eina fólkið
sem kemur til þeirra er fólk sem er
veikt. Þeir fara þvi fram á meira fé
[til meðhöndlunar sjúkdómseinkenn-
anna]. Veikt fólk hefúr líka eðlilega
hærra en þeir sem em hressir."
- Ógnar hinn mikli kostnaður heil-
brigðiskerfínu?
„Já, því kostnaðarsamara sem
kerfið verður þvi minni verður hæfni
þess til að láta gott af sér leiða. I
raun fer um 70% kostnaðarins í [um-
önnun fólks] siðustu tvo, þrjá mánuði
lífsins."
Þar með var Ronald LaPorte rok-
inn burt til að hlusta á fyrirlestur.
Aðeins framtíðin getur svarað því
hvort sú spá hans rætist að aukið
flæði upplýsinga um Netið muni
styðja fyrirbyggjandi aðgerðir á sviði,
heilbrigðismála á nýrri öld.