Morgunblaðið - 12.06.1999, Blaðsíða 58

V58 LAUGARDAGUR 12. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Með kveðju frá
leiðbeinanda
MÆLIKVARÐI á
góða stjómun fyrir-
tækja er meðal annars
hversu vel þeim tekst
að halda í gott starfs-
fólk og efla það. Þar
eru menn fyrst og
fremst metnir eftir ár-
angri í starfi en ekki
prófskírteinum nema
' um sé að ræða lög-
vemdað sérfræðistarf.
Því miður er það svo í
skólum landsins að þar
fer ekkert mat eftir ár-
angri í starfi heldur eft-
ir því hvort þú hafir til-
tekið próf. Eg tel þó að
í fáum störfum skipti
skilningur á málefninu, almennur
þroski og mannlegir kostir meira
máli. Mér skilst að fjöldi leiðbein-
enda yfirstandandi skólaár sé um
700 eða um 20% af þeim sem kenna í
grunnskólum landsins. Margir
þeirra hafa sérhæfða háskólamennt-
un eða aðra sérmenntun en þeir eiga
það allir sammerkt að þeir hafa ekki
'★próf í uppeldis- og kennslufræði. A
Vestfjörðum fer hlutfall leiðbein-
enda að vísu yfir 50% en annars
staðar niður í 4-6%. I þeim skóla
sem ég starfaði í í vetur nutu nem-
endur 10. bekkjar handleiðslu
tveggja leiðbeinenda í greinum sem
kenndar voru til samræmdra prófa.
Útkoma þeirra nemenda var ýmist
jafn góð eða betri en þeirra sem
nutu handleiðslu réttindakennara og
samkvæmt því sýndu þessir leið-
beinendur góðan árangur í starfí.
vMiðað við yfirlýsingar þeirra sem
mest vit telja sig hafa á skólamálum
eru hins vegar þau 20% leiðbeinenda
sem nú starfa rót alls þess sem
aflaga fer, þeir virðast orsök allra
vandamála skólakerfisins.
Mér dettur í hug klassískt dæmi
um fylgni eða það þegar einhver
komst að því að drykkja Ira á 19. öld
héldist í hendur við fjölgun presta
og því væri drykkjan prestunum að
kenna. Þetta eru fullyrðingar á líku
stigi. Ef það eitt að stöðva ráðningar
leiðbeinenda mundi leysa vanda
skólanna bæri yfirvöldum mennta-
mála að sjálfsögðu skylda tU að gera
það strax. Annað væri
svívirðilegt gagnvart
þeim nemendum sem
ár eftir ár eru þvingað-
ir undir handleiðslu
leiðbeinenda. En því
miður álít ég þetta lítt
haldbæra skýringu á
þeim vandamálum sem
steðja að íslenskum
menntamálum. Svona
skýringar eru merking-
arlausir fordómar sem
bæta engu við skilning
okkar en koma í veg
fyrir frjósama umræðu
um raunveruleg vanda-
mál skólanna.
Fimmtudaginn 27.
maí birtist grein í Morgunblaðinu
þar sem greinarhöfundur svarar
þeim spurningu sinni hvort leiðbein-
endur séu kennarar. Greinarhöfund-
ur vitnar lítillega í grein sem ég
skrifaði þegar mér ofbauð skítkastið
Kennsla
Lögverndun kennara-
heitisins var og er fyrst
og fremst, segir Unnur
Sólrún Bragadóttir,
þáttur í kjarabaráttu
kennara en ekki velferð
nemenda.
frá kennurum í starfsfélaga sína,
leiðbeinenduma. Eitthvað hefur
greinarhöíundur misskilið, því ég
sagði aldrei að allir gætu kennt, en
aftur á móti fullyrði ég að próf í upp-
eldis- og kennslufræði sé hvorki for-
senda né trygging fyrir árangri í
kennslu. Kennsla er miðlun hvers
konar þekkingar, en ekki sérsvið eins
og hjúkrunarfræði. Frumforsenda
fyrir árangri í starfi er þekking
kennarans, (leiðbeinandans) á náms-
efninu. Með kennslutæknina eina í
farteskinu næst enginn árangur.
Hins vegar hefur vel menntað fólk
verulega þekkingu á kennslutækni
Unnur Sólrún
Bragadóttir
UMRÆÐAN
eftir 15-20 ára störf sem nemendur.
Kennslustofan er þessu fólki síður en
svo framandi vinnustaður.
Ég held að það sé fremur fátítt að
menn hefji kennsluferil sinn eins
klaufalega og greinarhöfundur og er
vissulega lofsvert að 9 mánaða rétt-
indanám hafi þar gert lélegan kennara
góðan eins og fullyrt er í greininni. Það
er athygli vert að í greininni er aldrei
komið að kjama málsins, nefnilega
þeim að lögvemdun kennaraheitisins
var og er fyrst og fremst þáttur í
kjarabaráttu kennara en ekki velferð
nemenda og þar liggur líklega hluti
skýringar árása kennara á leiðbein-
endur. Að nemendur hafi eitthvað um
kennararáðningar að segja er því mið-
ur ekki satt. Kennarar sitja friðhelgir í
starfi sínu vegna réttinda sinna, jafn-
vel æviráðnir, nemendur sitja uppi
með þá hvort sem þeim líkar betur eða
verr. Mörg dæmi era um það að jafn-
vel foreldrar fari hjá að gagnrýna lé-
lega kennara af ótta við að slíkt bitni á
barninu og gagnrýni nemenda á kenn-
ara er því miður lítils virt.
Ég þekki ekki dæmi þess að kenn-
ara hafi verið vikið úr starfi vegna lé-
legs árangurs eða óánægju nemenda.
I mesta lagi hefur kennarinn verið
færður til um bekk. Vegna stöðu
kennara staldra leiðbeinendur stutt
við því þeir fá bara ársráðningu
hverju sinni og verða að víkja fyrir
kennurum. Leiðbeinendur era ráðn-
ir þegar ekki tekst að fá kennara til
starfa og er því líklegt að þeir fái
bekki sem kennarar einhverra hluta
vegna vflja ekki. Aigengt virðist
vera að leiðbeinendur kenni þær
greinar í 10. bekk sem teknar era til
samræmds prófs og yngri börnin fái
oftast kennara. Séu leiðbeinendur
jafn lélegir og af er látið hvers
vegna í ósköpunum er þess þá ekki
gætt að í 10. bekk kenni eingöngu
kennarar? Gæti verið að hluti þeirra
telji sig skorta fagþekkingu eða að
þeir kæri sig ekki um opinbert mat
á árangin í starfi? Ég bara spyr. Að
sögn greinarhöfundar er enginn
hæfur til kennslu nema sá sem hefur
réttindi. Leiðbeindur eru og verða
lélegir fræðarar og skilja ekki einu
sinni umfjöllunarefni greinarhöf-
undar. Fyrst eftir að þeir öðlast
þann mikla leyndardóm sem felst í 9
mánaða réttindanámi „geta þeir far-
ið að meta gæði kennslunnar, þá
fyrst hafa þeir til þess fræðflegan
bakgrann“ eins og greinarhöfundur
spgir orðrétt. Já, mikil er sú viska.
Ég þekki nokkra sem farið hafa í
réttindanám. Þeir gerðu það fyrst
og fremst til að öðlast atvinnuöryggi
og fá betri laun en ekki vegna þess
að þeim gengi illa í starfi og vfldu
auka þekkingu sína í uppeldis- og
kennslufræði. Ég minni á að kenn-
aramenntun er mjög mismunandi í
heiminum og hvað er það eiginlega
sem gerir íslenskt kennarapróf
svona einstakt? Ég bendi á að 60%
kennara era 40 ára og eldri. Það
þýðir að stærsti hluti þeirra er með
gagnfræðapróf og fjögurra ára nám
úr Kennaraskólanum þar sem upp-
eldis- og kennslufræði hafði allt ann-
að vægi en nú. Samt er ég sannfærð
um að meiri hluti þeirra er prýðis-
kennarar og sumir snillingar í starfi
sínu.
Ég ber mikla vfl-ðingu fyrir
fræðslustarfi, það er mikilvægt sam-
félaginu og við það eiga að starfa
hæfir einstaklingar. Sá hroki sem
einkennir málflutning kennara þessa
stundina fælir hins vegar fjölmarga
hæfa leiðbeinendur frá skólunum og
veldur íslenska skólakerfinu ómæld-
um skaða. Hroki leiðir skammt og er
versti óvinur þekkingarinnar. Full-
numa verður maður aldrei og það er
eitt það mikflvægasta sem nemendur
okkar þurfa að vita. Leiðir að þekk-
ingunni og æðraleysi gagnvart henni
er eitt af lykilatriðum kennslu. Telji
maður sig fullnuma á einhverju sviði
er manni farið að förlast.
Höfundur er leiðbeinandi.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1009. þáttur
MARGAR sagnir, sem enda á
-na, fela í sér breytingu, upphaf
einhvers verknaðar eða ástands.
Þær ganga gjarna undir heitinu
byrjunarsagnir (lat. verba
incoativa). Breytingin, sem þess-
ar sagnir tákna, getur verið
missnögg og tekið mislangan
tíma. Nefnum sem dæmi opna,
vakna, digna, rýrna. Að opna
eitthvað er oftast nær fljótgert;
menn eru svolítið misfljótir að
vakna, og digna= verða deigur
og rýrna= verða rýr getur tekið
töluverðan tíma. Þessar síðar-
töldu væru betur nefndar breyt-
ingarsagnir en byrjunarsagnir.
Svo eru sagnir sem verknaður
þeirra getur staðið von úr viti, og
engin -na-ending þar. Tökum
sem dæmi sögnina að afgreiða.
Sá tími, sem fer í að afgreiða
fólk, t.d. í búðum, er víst alltaf að
lengjast. Og nú skulum við
snöggvast bera saman sagnirnar
að opna og afgreiða og nafnorð-
in opnunartími og afgreiðslu-
tími.
Sem fyrr sagði, getur af-
greiðslutími verið býsna langur,
en „opnunartími“ er sem ör-
skotsstund, þegar snúið er lykli
eða handfang hreyft. Rökrétt er
að búðir og starfsstofur auglýsi
afgreiðslutíma, t.d. kl. 9-5, en
jafn órökrétt að nota um slíkt
orðið „opnunartími", sbr. það
sem fyrr sagði. „Opnunartími"
hefur verið mjög ágengur og
leiðigjarn, en nú hefur af-
greiðslutími, sem betur fer, haf-
ið verulega gagnsókn. „Með af-
greiðslutíma milli 10 og 11“
heyrðist í fréttum Stöðvar tvö
22. maí, og á sjálfan hvítasunnu-
dag var afgreiðslutími líka hér í
Morgunblaðinu. Ég hef áður um
þetta efni vitnað til bókar Ara
Páls Kristinssonar: Handbók um
málfar í talmiðlum. Hún heldur
áfram að sanna gfldi sitt. Mönn-
um er kunnugt um málfarsáhuga
þeirra sem húsum ráða á Morg-
unblaðinu, og ég ítreka enn
þakkir mínar til málfarsráðu-
nauta Ríkisútvarpsins og Stöðv-
ar tvö. Góð áhrif þeirra leyna sér
ekki.
Þessi áhrif komu skýrt fram í
fréttum frá Jerúsalem á dögun-
um, og Gísli Marteinn Baldurs-
son stóð sig með prýði. Hann bar
Evróvisjón alltaf rétt fram, sbr.
Evrópa, en því miður er hitt ekki
mjög fágætt, að menn séu svo
forenskaðir að segja Júróvisí-
on“. Hvemig þætti okkur, svo
annað dæmi sé tekið, ef við
nefndum nýlega mynt, júru“, en
ekki evru? Hér duga engar
vífilengur. Fyrirbærið, sem
mönnum hefur verið svo tíðrætt
um undanfarið, heitir Evró-
visjón, og ekkert ,júra“ þar. Og
burt með ,júrókard“, það heitir
Evrókort.
★
En eitt er það nú sem ég bið
fréttamenn og málfarsráðunauta
að kveða snarlega niður. Þetta er
brottfall eignarfallsendingar,
stundum á ólíklegustu stöðum.
Hugsanlega er stundum um
óskýran framburð að ræða frem-
ur en ranga beygingu, en hvor-
ugt má þola. Þetta gengur svo
langt að ég hef heyrt í sjónvarp-
inu: „meiri hluti loftvarnakerfi
eyðilagður". Þarna þarf að
bregðast hart við.
Aftur á móti eiga vörpin mikl-
ar þakkir skildar fyrir að hafa
rofið skörð í „aðilamúrinn". Ég
nefni sem dæmi að í íþróttafrétt-
um Stöðvar tvö mátti heyra orðið
styrkjandi í stað tuggunnar
„styrktaraðili".
,★
Hlymrekur handan kvað:
Satan í svörtu díM
sigra vill himnariki,
en löng er sú leið
og svo langt frá þvi greið,
að hann kemst ekki þangað í kíki.
★
Þegar ég las færeyska mál-
fræði í fyrsta sinn gladdi það mig
mjög hversu málin eru lík að allri
gerð. Ég hélt að munurinn væri
orðinn meiri, einkum vegna þess
að ég skil illa færeysku, þegar ég
heyri hana talaða eða sungna. En
þetta fer allt saman að líkum. Við
skiljum gamlar bókmenntir okk-
ar sjálfra greiðlega, jafnvel þús-
und ára gamlar vísur, þegar við
lesum þær á bók. Annað mál
kynni að vera, ef höfundarnir töl-
uðu til okkar. Svo mjög mun
framburður hafa breyst, lengd
hljóða og áherslur.
Ég nefni þetta með færeysk-
una, af því að ég hef nýlega feng-
ið afskaplega vinsamlegt bréf frá
Jóhanni Hendrik W. Poulsen í
Kirkjubæ, en hann starfar við þá
stofnun, sem ber hið skemmti-
lega nafn Fróðskaparsetur
Færeyja (ég letra þetta á ís-
lensku).
Það hlýtur að vera sameigin-
legt kappsmál okkar og ná-
frænda okkar í Færeyjum að
vernda og viðhalda tungu okkar,
og vel mættum við sambrýna
vopnin í þeirri baráttu sem til
þess er nauðsynleg.
★
„Guðrún átti dóttur við Sigurði
er Svanhildur hét. Hún var allra
kvenna vænst og hafði snör augu
sem faðir hennar, svo að fár einn
þorði að sjá undir hennar brýn.
Hún bar svo mjög af öðrum kon-
um um vænleik sem sól af öðrum
himintunglum. Guðrún gekk eitt
sinn til sævar og tók grjót í fang
sér og gekk á sæinn út og vildi
tapa sér. Þá hófu hana stórar
bárur fram eftir sjánum, og flutt-
ist hún með þeirra fulltingi, og
kom um síðir til borgar Jónakurs
konungs; hann var ríkur konung-
ur og fjölmennur. Hann fekk
Guðrúnar; þeirra börn vóru þeir
Hamdir og Sörli og Erpur. Svan-
hildur var þar upp fædd.
Jörmunrekur hefir konungur
heitið; hann var ríkur konungur í
þann tíma. Hans son hét Rand-
vér. Konungur heimtir á tal son
sinn og mælti: „þú skalt fara
mína sendiför til Jónakurs kon-
ungs, og minn ráðgjafi er Bikki
heitir. Þar er uppfædd Svanhild-
ur, dóttir Sigurðar Fáfnisbana,
er eg veit fegursta mey undir
heimssólu; hana vilda eg helzt
eiga, og hennar skaltu biðja til
handa mér.“„
(Völsunga saga.)
Inghildur austan kvað:
Fjölmargar byrðamar bar hún,
en bröttust á hestbaki var hún;
riðin var mörg á
mestþeirraHörgá,
því að þetta var frú Garún, Garún.
Auk þess fær Jón Gunnar
Grjetarsson gildan staf fyrir að
segja: „Klukkan var gengin
þriðjung í tvö.“ Og fréttastofa
Stöðvar tvö fyrir veigrunarorð á
sjómannadagskvöld. Það er oft
ágætt í staðinn fyrir það sem í
útlöndum kallast euphemismi.