Morgunblaðið - 08.12.2000, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra um NATO-ríkin sex utan Evrópusambandsins
Óttast að
fjara muni
undan
samráði
Reuters
Tyrkneskir skriðdrekar á æfingu. Tyrkir og íslendingar eru meðal sex þjóða sem eru í NATO en utan ESB og
krefjast þess að hafa áhrif á ákvarðanir Evrópustoðarinnar ef hún hyggst notfæra sér búnað NATO.
ÖRYGGIS- og vamarmál Evrópu eru
í mikilli gerjun og því erfitt að spá fyr-
ir um stöðu mála eftir fimm eða tíu ár,
að sögn Halldórs Ásgrímssonar utan-
ríkisráðherra en íslensk stjómvöld
munu reyna að tryggja eftir getu
hagsmuni íslands í þessu nýja ferli. Á
fundi Samtaka um vestræna sam-
vinnu og Varðbergs í gær sagði Hall-
dór að ijóst væri að hugmyndir
Evrópusambandsins um svonefnda
Evrópustoð, samstarf í vamarmálum
og aukið framlag Evrópu tíl Atlants-
hafsbandalagsins, NÁTO, myndu
snerta með beinum hætti íslenska
hagsmuni.
Utanríkisráðherra sagði íslensk
stjómvöld ávallt hafa fagnað viðleitni
til að fmmkvæði Evrópulandanna á
sviði vamarmála yrði eflt. „Fyrir ís-
land skiptir mestu fyrirkomulag
þátttöku evrópsku bandalagsríkjanna
sex sem standa utan ESB í öryggis-
og vamarsamstarfi sambandsins,“
sagði ráðherra í erindi sinu. Reynsla
Atlantshafsbandalagsins, m.a. á Balk-
anskaga, sýndi að þótt hemaðarlegt
framlag sé forsenda aðgerða skipti
pólitísk samstaða ekki síður máli. Sú
samstaða næðist ekki í skyndingu
þegar í harðbakkann slægi heldur
yrði hún til með reglubundnu samráði
og samstarfi á friðartímum, eins og
gert væri í samvinnu NATO við ríki
Mið- og Austur-Evrópu á vettvangi
Evró-
Atlantshafsráðsins, samstarfs í þágu
fnðar og sérstaks samstarfs banda-
lagsins við Rússland og Ukraínu.
Hann sagði að nú væri rætt um til-
högun samráðs ESB við NATO-rfldn
sex utan sambandsins þegar sam-
bandið tæki ákvörðun um hemaðar-
aðgerðir. „Þegar að því kemur að tvö
eða þijú ríki úr sex ríkja hópnum sem
samráðið miðast við standa ein utan
við ESB á sama hátt og raunin varð
um pólitískt samráð EES þegar þijú
EFTA/EES-ríkjanna fengu aðild að
ESB óttast ég að óhjákvæmilega
muni fjara undan mikilvægi samráðs-
ins. Þá stöðu verðum við að horfast í
augu við,“ sagði Halldór.
Átökin á Balkanskaga kveikjan
Halldór sagði að ESB-ríkin hefðu
fyrir þremur árum tekið þá ákvörðun
að móta sameiginlega öryggis- og
vamarmálastefnu en skriður hefði
komist á málið vegna átakanna á
Balkanskaga.
„Þótt munur á hemaðargetu
Bandaríkjanna annars vegar og
Evrópu hins vegar hafi öllum verið
ljós varð það mikið áfall fyrir Evrópu-
rfld þegar þeim tókst ekki að stilla til
friðar í Bosníu án aðstoðar frá Banda-
rflgunum," sagði Halldór. „Sá munur
sem kom aftur í ljós þegar farið var í
aðgerðir í Kosovo styrkti menn enn í
þeirri fyrirætlan að vinna að því fyrir
alvöru að auka hemaðargetu og
i ILl ,| Iftij-q
«... ^ "rukyrmimj
föstudaginn 8. des.
frákl. 14 til 18
Snyrtrfræðingur á staðnum
‘"SUSLÍSSÍHS!
" ‘<'uv
S mm;

frumkvæði E\TÓpuríkja.
Ekki verður þó séð
hvemig takast skal að
framkvæma þessi áform
með lækkandi fremur en
hækkandi útgjöldum til
hermála en það er önnur
saga.“ Ráðherra sagði að
þótt framlög Evrópu-
ríkjanna til vamarmála
væm samanlagt um 70%
af framlögum Bandaríkj-
anna nýttist fé og liðsafli
Evrópumanna mun verr.
Þannig væri talið að sam-
anlagði hemaðarmáttur-
inn væri aðeins um 20%
af styrk Bandaríkja-
manna.
Halldór minnti á að ríkisstjómin
hefði ætlaði á næstu árum að koma
upp 25 manna liði, íslensku friðar-
gæslunni, sem ætti að vera reiðubúið
til að taka þátt í ýmsum verkefnum á
sviði alþjóðlegrar friðargæslu þegar
árið 2003. Síðar yrði ijölgað í liðinu í
50 manns. í umræðum á fundinum
sagði Halldór að því færi fjarri að um
væri að ræða vísi að íslenskum her og
hefðu íslendingar ávallt lagt áherslu
á að eingöngu væri um framlag til
friðsamlegra starfa að ræða af hálfú
liðsins.
Fyrirheit í Washington
Hann sagði að á leiðtogafundi
NATO vorið 1999 hefði bandalagið
lýst yfir stuðningi við mótun Evrópu-
stoðarinnar en einnig heitið aðgangi
ESB að búnaði og liðsafla bandalags-
ins. En sett hefðu verið ákveðin skil-
yrði fyrir þeim aðgangi, m.a. fúll-
nægjandi þátttaka evrópskra
bandalagsríkja sem em utan ESB.
Og sérstök áhersla væri lögð á að
forðast tvíverknað í skipulagi og yfir-
stjóm hugsanlegra friðaraðgerða.
Þau mál væm enn óleyst og væm far-
in að valda miklum áhyggjum hjá
ráðamönnum Bandaríkjanna eins og
fram hefði komið á fundi vamarmála-
ráðherra NATO í vikunni.
Islendingar hefðu alltaf lagt mesta
áherslu á að hugmyndir um vamar-
stefnu ESB yrðu ekki til að veikja
tengslin yfir Átlantshafið og allar vís-
bendingar um hugsanlega atburðarás
af því tagi væm okkur því áhyggju-
efni. NATO væri gmndvöllurinn að
evrópsku vamarsamstarfi og vamar-
samningurinn við Bandaríkin gegndi
lykilhlutverki fyrir íslendinga, ekki
væm fyrirsjáanlegar breytingar á
þessu tvennu í náinni framtíð. Miðað
við núverandi aðstæður væri ekki
ástæða til að ætla að tengslin yfir haf-
ið rofnuðu en íslendingar yrðu að
stuðla eftír megni að áframhaldandi
jafnvægi í þessum málum.
„Eitt er víst að sú geijun sem nú á
sér stað í öryggis- og vamarmálum
getur haft veruleg áhrif á stöðu ís-
lands. Með vaxandi samstarfi Evrópu
mun Atlantshafsbandalagið breytast.
Þar með er ekki sagt
að það veikist. Sam-
hliða aukinni Evrópu-
samvinnu á sviði ör-
yggis- og vamarmála
verðum við að taka
sem mestan þátt í því
samstarfi ef við viljum
halda því vægi sem við
höfum haft í samstarfi
vestrænna lýðræðis-
ríkja í meira en hálfa
öld.“
Sterk öfl vestanhafs
vilja draga úr umsvif-
um herafla Bandaríkj-
anna erlendis. Morg-
unblaðið spurði Hall-
dór hvort hugsanlegt
væri að þau fengju byr í seglin ef
Evrópumenn öxluðu ekki þyngri
byrðar í vamarsamstarfinu.
„Það er ákaflega erfitt að spá
nokkm um okkar stöðu í þessu sam-
hengi en ég sé það ekki fyrir mér og
þessi sameiginlega öryggis- og vam-
arstefna gengur ekkert upp án
Atlantshafsbandalagsins. Eg held að
Evrópumenn og Bandaríkjamenn
leggi svo mikið upp úr þessum tengsl-
um og ég hygg að áður en þau slitni
hafi nú mikið gengið á. Og báðir aðilar
leggja mikið upp úr samstarfinu við
Rússland, telja það lífsnauðsynlegt
bæði fyrir Evrópu og Norður-Amer-
íku.“
Vi\ja að efndir fylgi orðum
Gunnar Pálsson, fastafulltrúi ís-
lands hjá Atlantshafsbandalaginu í
Bmssel, sat fund vamarmálaráðherr-
anna á þriðjudag.
Gunnar var spurður um ræðu vam-
armálaráðherra Bandaríkjanna,
Williams Cohens, á fundinum á
þriðjudag og viðvörun hans til Evr-
ópuríkjanna. Hann sagði ráðherrann
vissulega hafa talað tæpitungulaust
en viðvömnin hefði verið rökrétt
framhald af málflutningi Banda-
ríkjanna frá því að leiðtogafundur
NATO var haldinn í Washington vor-
ið 1999.
„Þeir em einfaldlega að segja að
þeir vilji efndir en ekki eingöngu orð.
Þeir hafa auðvitað lýst fullum stuðn-
ingi við þetta fmmkvæði ESB-ríkj-
anna og em að sumu leyti frumkvöðl-
TVEIR breskir vísindamenn segjast
hafa fengið fyrir því sannanir, að ís-
inn á norðurskauti sé á hröðu undan-
haldi. Nefna þeir sem dæmi Fram-
sund milli Svalbarða og Grænlands
og segja, að þar hafi íshellan þynnst
næstum um helming á tveimur ára-
tugum.
Vísindamennirnir, dr. Peter Wad-
hams og dr. Norman Davis, sögðu í
viðtali við BBC, breska ríkisútvarp-
ið, að ísinn á Fram-sundi hefði
þynnst um 43% á umræddu tímabili
samkvæmt mælingum, sem gerðar
vom um borð í breskum kafbátum
frá 1976 til 1996. Segja þeir, að mæl-
ingamar hafl alltaf verið gerðar á
sömu stöðum og þvi fari ekkert á
ar að því. Bandaríkjamenn vilja að
Evrópuríkin taki á sig meiri byrðar
og aukna ábyrgð. En jafnframt hafa
þeir lagt á það mikla áherslu að ESB-
rfldn þyrftu að standa við yfirlýsingar
sínar og hrinda í framkvæmd áform-
unum um aukið bolmagn á hemaðar-
sviðinu. Þetta er eðlilegt vegna þess
að Bandaríkin hafa til þessa þurft að
bera æði þungar byrðar á þessu sviði.
Allir em sammála um það, Banda-
ríkjamenn, Kanadamenn og Evrópu-
sambandsþjóðimar, að stuðla beri að
réttlátari skiptingu byrðarinnar. Og
ég efast ekki um að þegar á hólminn
kemur muni allir, einnig Frakkar,
vilja standa vörð um Atlantshafssam-
starfið. Allir vita að ef upp kemur
stórt viðfangsefni í öryggis- og vam-
armálum Evrópu verða Bandaríkja-
menn og Kanadamenn að vera virkir
þátttakendur.“
Össur Skarphéðinsson, formaður
Samfylkingarinnar, segist ekki vera í
vafa um að Evrópustoðin muni til
langs tíma litið verða til að veikja
NATO. En hann hefúr fúlla trú á því
að þeir sem vilji halda áfram sam-
starfinu yfir hafið muni hafa betur en
þeir sem vilji draga úr því eða binda
enda á það. Jafnvel þótt ESB efli eigið
sjálfstætt vamarsamstarf verði ávallt
náin tengsl milli þess og NATO.
„Ég sat mörg þing Vestur-Evrópu-
sambandsins og lenti stundum í orra-
hríð við fulltrúa Frakka vegna þess að
ég lagðist gegn þessari þróun þá.
Frakkar virðast hafa það markmið að
efla umsvif ESB á sviði öryggis- og
vamarmála þannig að í fyllingu tím-
ans verði til sérstakt vamarbandalag
sem verði lítt tengt og jafnvel óháð
NATO.
Við munum fylgjast með þróuninni
í ESB og það er alveg ljóst að ein-
hvem tíma á næstu áratugum mun-
um við hugsanlega ganga í samband-
ið. Við myndum taka þátt í því
samstarfi af fúllum ki-afti en án þess
að slíta tengslin við NATO. Ég held
að þótt til séu öfl beggja vegna Atl-
antshafsins sem vilja draga úr vam-
arsamvinnunni muni þeir sem eru
annarrar skoðunar, eins og obbi ís-
lenskra stjómmálamanna er, einnig
ríkisstjómir Breta, úr hvaða flokki
sem þær koma, verða ofan á,“ sagði
Össur Skarphéðinsson.
milli mála. Sé niðurstaðan sú sama
og hjá Bandaríkjamönnum en þeir
vom með sínar mælingar á milli
norðurpólsins og Beringssunds.
Ekki er vitað hvað þessu veldur en
marga gmnar, að um megi kenna
gróðurhúsaástandinu svokallaða,
auknum hita á jörðinni vegna meng-
unar. Aðrir benda á náttúmlegt veð-
urfyrirbrigði, sem kallast Norður-
heimskautssveiflan, en það veldur
því, að loftþrýstingur yfir pólnum
ýmist lækkar eða hækkar.
Bresku vísindamennirnir segjast
óttast, að hver sem ástæðan sé, geti
þessar breytingar haft mjög alvar-
legar afleiðingar í för með sér á
norðurslóðum.
Halldór Ásgrímsson
utanríkisráðherra.
Isinn á undanhaldi á
N orðurheimskautinu