Morgunblaðið - 08.12.2000, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 2000 39
LISTIR
HEIMSMYNDIN
FÖNGUÐ
UPPHAF heimsins og
upphaf lífs á jörðu og
upphaf hvers einasta
lífs sem einhvern tím-
ann Iifir. Stór upphöf
og smá, eftir því
hvernig á þau er litið,
fræg upphöf og önnur
sem týnast. Pétur
Gunnarsson rithöf-
undur hefur sent frá
sér fyrsta bindi í verki
sem hann kallar
Skáldsögu íslands, og
heitir það Myndin af
heiminum. Þar rekur
hann upphaf heimsins,
fer í skóla miðaldahöf-
unda sem byijuðu verk sín á byrjun-
inni, blábyrjuninni; sköpun heims-
ins.
„Myndin af heiminum fjallar um
hvernig allt verður til, byrjanirnar
allar,“ segir Pétur. „Upphaf al-
heims, h'fs, kristni, landnáms og
inm'þessum stóru upphöfum öllum
saman eru svo litlu sögumar, líf
einstaklingsins. Við Islendingar
njótum þeirra forréttinda að þekkja
til upphafs okkar, það er afmarkað
í tíma og rúmi á meðan flestar þjóð-
ir verða að gera sér að góðu að vera
ættaðar einhvers staðar úr grárri
forneskju.
Mér þótti heillandi að fjalla um
landnámið og upphaf byggðar í
landinu en það var að sama skapi
ögrandi því það er búið að íjalla um
þetta svo oft áður, myndin af því
orðin að fastri og staðlaðri stærð.
Vandi minn var að freista þess að
glæða það lífi uppá nýtt, gera það
mjúkt og ilmandi, koma að þvi eins
og í fyrsta sinn.“ Bókin er m.a. búin
til úr sagnfræði, eðlisfræði, stjörn-
ufræði, náttúrufræði og heimspeki.
Ur þessum fræðum og vísindum
verður til skáldskapur.
„Þegar ég var krakki í skóla
reyndi ég að breyta framandi fög-
um eins og líffræði og eðlisfræði í
sögur. Þannig átti ég auðveldara
með að tileinka mér þau. Ég hugsa
að þetta búi með mér enn. En auð-
vitað er ekki nóg að breyta bara
fræðunum í skáldskap, það þarf lflía
að fræða skáldskapinn. Þá er vand-
inn að vita hvar nema skal staðar.
Þegar fræðin eru annars vegar er
enginn botn, eða öllu heldur: botn-
inn er fyrir utan mann sjálfan -
ólíkt því sem er í skáldskapnum. Á
endanum verður maður að slá á
fingur sér og beita sig hörðu; hing-
að og ekki lengra.
Á miðöldum höfðu höfundar það
á tilfinningunni að þeir gætu miðlað
allri heimsmyndinni en heimsmynd
okkar nútimamanna er orðin svo
sérhæfð og flókin að við reynum
ekki einu sinni við
hana. Skurður getur
verið furðulega breið-
ur áður en maður
hættir við að stökkva
yfir hann, aftur á móti
stekkur enginn yfir
Jökulsárgljúfur, það
væri fífldirfska að láta
sér detta það í hug.
Heimsmynd okkar er
orðin eins og eitthvert
Jökulsársgljúfur og
maður sættir sig við að
stökkva ekki.
En ég tók þessa
fífldjörfu ákvörðun að
láta eins og ekkert
væri og einhenda mér í að miðla
stóru heimsmy ndinni um leið og ég
velti vöngum yfir hinni óopinberu
heimsmynd sem hlýtur að búa með
hverjum einasta manni sem á annað
borð dregur andann.
Það er líka spennandi hvað
heimsmynd nútímans er í mikilli
mótun, svo margar nýjar upp-
götvanir og glannalegar kenningar
um upphaf alheims, sem varla var
hægt að stama upp fyrir aldar-
fjórðungi en eru í dag viðurkennd
sannindi. Og makalaust hvað þessar
hugmyndir ættaðar úr raunvísind-
um eiga margt skylt með hugar-
fóstrum úr skáldskap og trúar-
brögðum. Það er eins og manninum
takist í árdaga með innsæinu einu
saman að ímynda sér þetta sem vís-
indin hafa með ærinni fyrirhöfn og
háþróaðri tækni staðfest 2500 árum
síðar. Það er eins og vitneskjan um
sköpun heimsins hafi allan tímann
átt heima í sagnarandanum.
Og samt er eins og hvfli bann-
helgi yfir þessum pælingum þegar
kemur að stóru fjölmiðlunum, það
líður varla sá dagur að ég furði mig
ekki á því hvað ljósvakamiðlarnir
geta lotið að litlu. Myndin af heim-
inum er að hluta til sprottin af
þessu hungri, þessari ófullnægju í
samtímanum."
I Myndinni af heiminum flýgur
lesandinn um ómælisviddina, niður
á jörðu, í gegnum nokkra mflii-
steina í sögu Evrópu, upp til ís-
lands. Best að ljúka þessu viðtali útí
geimi: „Mér finnst með ólíkindum
hvað við snuðum okkur um himin-
gciminn, hvað athyglin beinist lítið
að himninum og sljörnunum og allri
þessari ómælisviðáttu sem lykur um
okkur. Þetta er ólíkt miðaldamönn-
unum sem horfðu stíft til himins og
kroppanna sem þar búa. Mér dettur
í hug að þegar þessu yfirstandandi
tímabili ljúki muni koma fólk sem
gefur sig meira að undrum „hvers-
dagsins“, fólk sem mun horfa stíft
til himins og falla í stafi yfir hátt-
erni fuglanna og akursins liljugrös-
um. Hvemig stendur á því að það er
ekki stjörnukíkir í hverju einasta
hverfi í Reylgavík, rétt eins og
vídeóleigur? Ég mundi fara oft í
svoleiðis kíki,“ segir Pétur og lýkur
nú þessu viðtali.
Veröldin er svið. Það er litla
sviðið og stóra sviðið og
smíðaverkstæðið og saum-
astofan og nemendaleik-
húsið ... Alls staðar er verið að færa
upp og leika. Við erum öll þátttak-
endur í sýningum þar sem við leikum
aðalhlutverkið í okkar eigin lífi og
aukahlutverk í ótal uppfærslum ann-
arra. Allt niður í vegfarendur í hóp-
senu. Meira að segja sólin sem er
prímadonnan í þessari uppfærslu
hér, hún er eins og hver annar stat-
isti í sýningum sem fara fram annars
staðar í geimnum og eru ekki lítið
sjónarspil frá sínum bæjardyrum séð
- og samt eins og móða á gleri öflug-
ustu stjömukíkja horft frá jörðu.
Fjarlægð jarðar frá sólu er 150
milljón kílómetrar. Jafnvel þótt við
tækjum okkur far með hljóðfráustu
þotu (1000 km á klukkustund) og lífið
væri samfellt sumarleyfi tæki því
ekki einusinni að leggja af stað. Við
kæmum í áfangastað eftir 150 þús-
und ár. Maðurinn verður að taka
ljóshraðann í sína þjónustu ef honum
á að skila eitthvað áfram, þijú hundr-
uð þúsund kílómetra á sekúndu.
Reykjavík-Peking tæki þá 1/2000
úr sekúndu, enginn morgunmatur,
engin Saga-bútík og farþegarnir í
laginu eins og spagettí á leiðarenda.
Sama ljós er hundrað þúsund ár að
sendast yfir vetrarbrautina endi-
langa og þá tekur við sjálft geim-
djúpið þar sem vetrarbrautirnai’
mynda eins og eyjur og þrjár milljón-
ir ljósára að meðaltali á milli þeirra.
Ystu mörk hins sýnilega heims em á
að giska tíu þúsund milljón Ijósár og
innan þess „ramma“ eru áætlaðar
hundrað þúsund milljón vetrarbraut-
ir.
Þetta er svona óheyrileg sviðsetn-
ing, líkt og stæði til að taka upp eitt
andvarp í kjallaraholu í Vesturbæn-
um og leiktjöldin væra öll Reykjavík,
Hveragerði, Þorlákshöfn, Eyrar-
bakki, Stokkseyri, Hella, Hvolsvöll-
ur og áfram allt landið hvert einasta
krummaskuð, sveitabæirnh’ líka með
kviku og dauða, hver einasta hnífa-
paraskúffa fyllt með tilheyrandi dóti
- og ekki nóg með það - Evrópa, As-
ía, Afríka, Ameríka, já Eyjaálfan
einnig - með manni, mús og munum
- fyrir eitt andvarp í Vesturbænum!
Heimsmyndin horfir ekki í kostn-
að.
Ur Myndinni af heiminum
Pétur Gunnarsson
Vésteinn Ólason forstöðumaður tekur við gjafabréfi af hjónunum Sig-
ri'ði Kjaran og Siguijóni Sigurðssyni.
2000
Er hárið að
Iroða grána og þynnast?
Þá er Grecian 2000
hárfroðan lausnin.
Þú þværð hárið, þurrkar, berð froðuna í,
greiöir og hárið nær sínum eðlilega lit á ný,
þykknar og fær frískari blæ.
Einfaldara getur það ekki verið.
Haraldur Sigurðsson ehf.,
heildverslun
Símar: 567 7030 og 894 0952
Fax: 567 9130
E-mail: landbrot@simnet.is
Fæst í apótekum, hársnyrtistofum og „Þín verslun"
Handritagjöf
HJÓNIN Sigríður Kjaran og Sig-
urjón Sigurðsson hafa afhent
Stofnun Árna Magnússonar á ís-
landi að gjöf þrjú handrit sem
þau höfðu keypt úr dánarbúi
Soffíu og Magnúsar Kjaran, for-
eldra Sigri'ðar.
Magnús Kjaran var þekktur
fyrir elju sína við söfnun fágætra
rita, og tvö þessara handrita hafa
verið í eigu ættmenna Sigríðar
um langan aldur. Hún er afkom-
andi hinna miklu handritasafnara
og fræðimanna séra Jóns Hall-
dórssonar í Hítardal, Finns Jóns-
sonar Skálholtsbiskups og Hann-
esar Finnssonar Skálholtsbiskups.
Handritin sem gefin voru eru
þessi: Sögur Skálholtsbiskupa eft-
ir Jón Halldórsson, prófast í Hít-
ardal, og er hluti þess með hendi
Vigfúsar sonar hans. Handrit
þetta er á níunda hundrað blað-
síðna, og hefur verið talið eitt af
aðalhandritum þessara biskupa-
sagna, en þær eru einkum merki-
legt heimildarrit um kirkjusögu
eftir siðaskipti. Aftan við biskupa-
sögurnar er ræða Jóns biskups
Vídalíns um Iagaréttinn, sem talið
er að hann hafi flutt á Þingvöll-
um árið 1718. Þetta er eina hand-
rit ræðunnar, sem þekkt er, og
hefur hún líklega verið prentuð
eftir því árið 1878. Þá er f gjöf-
inni handrit af Stóradómi, um
frændsemi- og sifjaspell, hórdóm
og frillulífí frá 1564, og ritgerðin
Discursus oppositivus eður skrif á
móti Stóradómi eftir Guðmund
Andrésson. Þetta handrit er með
hendi Hannesar Finnssonar bisk-
ups. Þriðja handritið geymir
Járnsíðu, lögbók sem hér var í
gildi frá 1271 þangað til Jónsbók
var leidd í lög áratug síðar. Af
Járnsi'ðu er aðeins eitt skinn-
handrit varðveitt, en þetta hand-
rit mun skrifað í Kaupmannahöfn
á síðari hluta 18. aldar eftir upp-
skrift Árna Magnússonar sem
hann gerði eftir skinnbókinni.
Utgáfuhátíð Andblæs
TÍUNDA hefti listatímaritsins And-
blæs er komið út. Að þessu sinni era
kynntir 14 myndlistarmenn í Andblæ.
í heftinu er viðtal við ameríska rithöf-
undinn Edward Bunker og einnig era
frumbirt ljóð eftir íslensk skáld og
Ijóðaþýðingar frá ýmsum þjóðlönd-
um, m.a. frá Irak, Samalandi, Italíu,
Sýrlandi, Palestínu, Noregi og Dan-
mörku.
I myndlistargalleríi heftisins er
kynning á málarahópnum Gullna
penslinum. I þeim hópi era listamenn-
imir Daði Guðbjömsson, Kristín
Gunnlaugsdóttir, Helgi Þorgils Frið-
jónsson, Sigríður Olafsdóttir, Birgir
Snæbjöm Birgisson, Jóhann Ludwig
Torfason, Inga Þórey Jóhannsdóttir,
Sigtryggur Bjarni Baldvinsson, Þorri
Hringsson, Jón Bergmann Kjartans-
son Ransu, Georg Guðni Hauksson og
Eggert Pétursson.
I tilefni af útkomu tímaritsins verð-
ur haldin upplestrarhátíð í Norræna
húsinu í kvöld, fostudagskvöld, kl.
8.30. íslenskir höfundar sem eiga Ijóð
í tímaritinu munu
lesa upp. Danska
skáldið Nicolaj
Stochholm kemur
til landsins vegna
útgáfu tímaritsins
og kynnir Ijóð úr
heildarsafni verka
sinna, sem kom út
fyrr á þessu ári.
En í tíunda hefti
Andblæs era átta
þýdd ijóð úr þess-
ari nýjustu bók Stocholms. Á útgáfu-
hátíðinni kemur einnig fram tónlistar-
maðurinn Gímaldin. Skáldin sem lesa
upp í Norræna húsinu á föstudaginn
era Andri Snær Magnason, Árni Ib-
sen, Ásdís Óladóttir, Berglind Gunn-
arsdóttir, Einar Bragi, Jóhann
Hjálmarsson, Kristinn G. Harðarson,
Kristín Ómarsdóttir, Margrét Lóa
Jónsdóttir, Óttarr Proppé, Steinar
Bragi og Valgerður Benediktsdóttir.
Aðgangur að útgáfuhátíðinni er
ókeypis.
Jólagjöfin í ár
Litli leslampinn
Frábær við lestur,
í ferðalagið og
tómstundir
Fæst í bóka- og
raftækjaverslunum
K-Form
s. 698 8002